Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=41532 
Melk, Benediktinerstift, Cod. 1941 (180, D 17)
THOMAS MAULEFELTH. ALEXANDER DE VILLA DEI. PAULUS MAIR DE WERDEA. IOHANNES DE GARLANDIA. OTTO DE LÜNEBURG. IUPITER. THESAURUS GRAMMATICALIS. SCOLARIS (MIT DEUTSCHER ÜBERSETZUNG). REGULAE GRAMMATICALES (lateinisch/deutsch)
Papier   I, 842 S.   205×145   2. Viertel 15. Jh. (1430) und Nördlingen, 1441   
Abbildungen von VorderdeckelVorderdeckel-SpiegelIr122272829520521526533622635641642649651672675715716717718719720722723724725726727758759782783784785809824829834837839840Hinterdeckel-SpiegelHinterdeckel
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 37)

"Walther, Initia", "Bloomfield", "Sharpe", "Henkel 1988"
alle Initien
(VD- und HD-Spiegel) Brevier-Fragmente. Melk, um 1200; rubriziert; neumiert (Lit.: Höchtl 1990, I 105-128, II Abb. 31-59 [Fragmentkodex VII]).
(VD- und HD-Spiegel) Neumen.
(Ir) Tabula codicis (um 1500).
(Iv) leer.
(p.1-22 ) Thomas Maulefelth (Manlefelt) (?) Tractatus de improbatione modorum significandi sive Destructiones modorum significandi (Ed.: Kaczmarek 1994, 6-100). ).
   1
p.1 Tit.: [ohne Titel] (nicht im Inhaltsverzeichnis, Ir)
Naturae vinculo astrictus non modice in scientiis obrutis compatiens... Circa primum est sciendum quod multi sunt qui volunt esse magistri ... — ... et ideo est scientia sermocinalis et non realis. -- (p. 22 Schlußschrift) Et dicta de modis significandi magistri Thome Angllici [!] dicti Maulfelt ad presens sufficiant etc. (p. 22 Schlußschrift, Schreibername, Datierung) Expliciunt modi significandi magistri Maulfelt per reverendum magistrum bacularium [!] tunc temporis rector Norlinge [= Paulus Mair de Werdea]. Finiti sunt proxima die sabati post festum Mathei apostoli in anno domini M°CCCC° 1441 [23.9.1441] etc. etcetera.
(p.23) leer.
(p.24) Tabula zum folgenden Text.
(p.25-26) leer.
(p.27-520 (p.24 Tabula, cum comm.) ) Alexander de Villa Dei Doctrinale (pars II) (Ed.: Reichling 1893, 70-99. -- Walther, Initia 7989; Glorieux RA, 23c; Weijers 1994, 57 f.).
(p.27-520) Paulus Mair de WerdeaCommentarius sive Quaestiones in Doctrinale (pars II).
   1
p.27 Tit.: (Invocatio) Assit in principio sancta Maria meo. (Inhaltsverzeichnis, Ir) Optima glossa 2e partis Allexandri
Circa initium secundae partis magistri Alexandri de Villa Dei nota ex quo haec doctrina praesentis libri est grammaticalis. Tunc pro aliquali recommendatione ipsius grammaticae... (p. 29 Quaestio 1) Utrum grammatica in acquisitione scientiarum debet esse prima. Et arguitur quod non ... (p. 37) Hic iubet ordo libri vocum regimen reserari. Ista secunda pars Doctrinalis continuatur ad partem primam vel praecedentem cuiusdam Doctrinalis sic. Postquam determinatum est de partibus orationis secundum se et absolute sumptis ... — ... quae est illa vera pax aeterna in trinitate perfecta vivens et regnans Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. -- (p.520, Schlußschrift) Et sic est finis huius commentarii super edicione 2e partis Doctrinalis magistri Alexandri de Villa Dei in quo ad honorem Dei et omnium sanctorum pro salute mea et utilitate parvulorum ex diversis meorum maiorum dictis posui et pronunciavi multa puncta que forte amo ... (Datierung, Schreibername) Expliciunt collecta super 2am partem per me Ulricum Rorer tunc temporis scolaris Nordlinge et finita per reverendum magistrum Paulum Mair de Wirdea bacularius [!] universitatis studii Haidelbergensis sub anno 1441 feria quinta ante festum penthecostes [1.6.1441] infra horam duodecimam et horam primam etc. Finita sunt hec collecta in integro anno et in 5 ebdomedis [?]. [Schlußschrift teilweise zitiert bei Glückert 1930, 101 Anm. 11].
(p.521-524) Tractatulus de confessione.
   1
p.521 Nota haec sunt confitenti necessaria et tenenda et digne observanda: Primo tenenda est confitenti firma spes indulgentiae seu remissionis ... — ... propter Deum etc. et tantum dicti modi.
(p.525) Peccata novem aliena.
   1
p.525 Tit.: Novem aliena peccata
Primo quod iussi proximum mala facere ... — ... nono quod maleficia proximi non manifestavi.
(p.525) Versus de peccatis alienis (Walther, Initia 9990).
   1
p.525 Tit.: Versus
Iussio consilium consensus palpo recursus [!]
(p.525) Versus de decem praeceptis (Walther, Initia 19669).
   1
p.525 Tit.: De decem preceptis versus
Unum crede Deum nec iura vana per ipsum
(p.526-531) Regulae de derivatione verborum.
   1
p.526 Tit.: (Invocatio) Assit in principio huius operis. (Inhaltsverzeichnis, Ir) Regule Prisciani de derivacione nominum nota
Priscianus in sui voluminis maiore sic inquit: Species verborum sunt duae scilicet primitiva et derivativa quae inveniuntur fere in omnibus partibus orationis... Prima regula: Nomina derivativae speciei terminata in -tas ... — ... formatur addendo so ut Iohannes Iohanni adde so sit Iohanniso etc. sequitur et ...
(p.532-532d) leer.
(p.533-642) Alexander de Villa Dei Doctrinale (pars III) (Ed.: Reichling 1893, 100-178. -- Walther, Initia 13699; Glorieux RA, 23c; Weijers 1994, 57f.). Mit durchgehenden, jedoch in der Dichte abnehmenden Interlinearglossen, Marginalglosse nur am Beginn p. 533 und p. 628-642.
   1
p.533 Tit.: (Von zeitnaher Hand am unteren Freirand) Tercia pars doctrinalis magistri Allexandri de Villa Dei. (Inhaltsverzeichnis, Ir) Tercia pars Allexandri
Pandere (Interlinearglosse: manifestare) proposui per versus (id est in mente praeconcepi metrice) syllaba quaeque (quaelibet dictio) ... (Randglosse:) Pandere proposui. Sententia talis: Ego magister Alexander in prooemio huuius libri promisi praesenti parte manifestare metrice quantitatem cuiuslibet syllabae ponendo cum hoc quaedam utilia de metrificatura ... (p. 605 Teil 2 = Liber IV) Accentus varias (Glosse: diversas raras [?]) decet hinc distinguere normas ... — ... Quas tres personas (scilicet iam dictas scilicet patrem filium et Spiritum sanctum vel patris et filii et Spiritus sancti) in idem credo deitatis (id est unum Deum). -- (p. 642 Schreibervers) Finito libro sit laus et gloria Christo. Explicit tercia pars doctrinalis. -- (Randglosse) ... confessio fit ad salutem. Ad quam salutem nos omnes christifideles perducere dignetur Deus pater Deus filius nec non Deus Spiritus sanctus per intercessionem gloriosae genetricis virginis Mariae et sanctorum omnium. Amen.
(p.643-649 (mit Kommentar und Glossen) ) Thesaurus grammaticalis (Walther, Initia 5362). Mit Kommentar und Glossen.
   1
p.643 Tit.: (p. 642) Sequitur Thesaurus grammaticalis. (Nicht im Inhaltsverzeichnis, Iv)
Emo (Glosse: utili) condingno [!] (metro) puerilia dogmata (facultates varias de regimine constructionum) signo (semper ego scribo) ... (Kommentar) Iste liber intitulatur Thesaurus grammaticalis et eius subiectum est pars orationis considerata in ordine constructionis (?) prout regit vel regitur ... — ... Ceteri quae dantur non per quocumque lacerantur. -- (p. 649 Schlussschrift in Geheimschrift) Explicit thesaurus grammaticalis [Ersetzung durch p mit ein- bis fünfmal durchstrichener Unterlänge = vgl. B. Bischoff, Übersicht über die nichtdiplomatischen Geheimschriften des Mittelalters, in: Ders., Mittelalterliche Studien III. Stuttgart 1981, 120-148, hier S. 138, Nr. 137]. (Danach eine weitere Zeile in nicht auflösbarer Geheimschrift) Stm ichip caumc rankv bini ichin ild aturn isih obdanke.
(p.650) leer.
(p.651-672 (mit Interlinearglossen) ) Iohannes de Garlandia Verba deponentialia (Zahlreiche Frühdrucke von 1483-1504. -- Walther, Initia 20264; Bursill-Hall 1976, Nr. 13. -- Lit.: VL IV 1983) Sp. 617, Nr. 4 [F. J. Worstbrock]). Interlinearglossen und Wortfolgebezifferung in abnehmender Dichte, kalligraphische Schrift.
   1
p.651 Tit.: (Von zeitnaher Hand) Textus verborum deponentialium. (Inhaltsverzeichnis, Ir) Verba deponencialia
Vescor (Glosse: hoc verbum deponentiale) cum potior (isto verbo deponentiali) fruor addas fungor et utor ... — ... (p. 672, Text endet mit dem Deponens 'executor') Exequor implere signat quartumque requirit Exequitur regis mandatum quisque videbit.
(p.673-674) leer.
(p.675-695) Iohannes de Garlandia Composita verborum (Liber de compositionibus [Bursill-Hall]), Recensio II (Nicht gedruckt. -- Walther, Initia 885; Bursill-Hall 1976, 172 f. Nr. 18. -- Lit.: VL IV [1983] Sp. 617 f., Nr. 5 [F. J. Worstbrock]). Mit Glossen. Am Beginn am Rand die behandelten Verben in Rot, dann in Schwarz, am Ende nicht mehr verzeichnet. Nach p. 678 und 694 je ein Schaltzettel.
   1
p.675 Tit.: [ohne Titel] (zeitnah nachgetragen am unteren Freirand) Conposita verborum. (Inhaltsverzeichnis, Ir) Composita verborum
Am (Glosse: istam praepositionem inseparabilem) si praeponas (praeloces) puto (huic verbo) scindit (significat scindere) de dat in infert... (Randglosse) Sententia: Hoc verbum puto secundum diversas eius compositiones diversa habet significata ... Subiectum huius libri est modus exponendi vel componendi diversorum verborum ... — ... (p. 695 Text endet mit Verb 'delinquo') ... Cum transitium [!] fuerit delinquo relinquo Cum fuerit neutrum peccatum significabit. -- (Schreiberverse) Explicit haec totum infunde da mihi potum Vitam scriptoris foveat mater genitoris etcetera.
(p.696-706) Iohannes de Garlandia Paeniteas cito (Zum Text: PL 207, 1153-1156 [unter dem Namen des Petrus Blesensis]; Ed.: Goering 1992, 116-138. -- Walther, Initia 13564; Bloomfield 3812; Sharpe 793. Vgl. VL IV 619-622 [F. J. Worstbrock]. -- Lit.: Henkel 1988, 268 f., u.ö.).
   1
p.696 Tit.: (Von zeitnaher Hand) Summa penitencialis (ergänzt durch Bernhard Pez, 1. Drittel 18. Jh.) Ioannis de Garlandria. (Inhaltsverzeichnis, Ir) Peniteas cito
Paeniteas cito peccator cum sit miserator ... — ... et gravitas et consuetudo ruinae etc. Et sic est finis. -- (p. 706 Schlußschrift rot) Explicit Summa penitencie etc. Sit laus Deo. (Schwarz) Et cetera. Tunc ait illis.
(p.706-710 ) Iohannes de Garlandia Distigium (Cornutus) (Ed.: Habel 1908, 23-28 [nach dem Druck: Hagenau 1489]; A. B. Hunt, Teaching and learning Latin in thirteenth-century England I. Cambridge 1991, 328-348. -- Walther, Initia 2311; Bursill-Hall 1976, Nr. 10; Sharpe 255). Lit.: VL IV 1983) Sp. 612-623, hier: 618 f. F. J. Worstbrock). -- Henkel 1988, 267 f.).
   1
p.706 Tit.: (Von zeitnaher Hand) Cornutus. (Inhaltsverzeichnis, Ir) Cornutus
Caespitat in phaleris hippus blactaque supinus ... — ... Atque cresis [!] corde sit ei bolismus in ore.
(p.710-715) Otto de Lüneburg 'Novus Cornutus' (Ed.: Habel 1909, 15-21. -- Walther, Initia 14103).
   1
p.710 Tit.: [ohne Titel und Abschnittsmarkierung direkt an den vorhergehenden Text anschließend]
Physis orexiam peion alers horret orexim ... — ... Finit cornutus graphus non res qua solutus etc. -- (Schlußschrift) Et sic est finis. Sit laus Deo. -- (p. 715 Tagesdatierung [?] rot) Explicit auctor iste in die Brisce virginis etc. Tecum [18.1.].
(p.716-720) 'Scolaris' (Regimen scholarium) mit dt. Interlinearübersetzung (Ed.: P. Bahlmann, Schülerregeln aus dem Ende des 15. Jahrhunderts. Mitteilungen der Gesellschaft für deutsche Erziehungs- und Schulgeschichte 3 [1893], 129-145; Maurus Weingart, Statuta vel Praecepta scolarium. Schüler-Regeln aus dem Ende des 15. Jahrhunderts. Beilage zum Jahresbericht des humanistischen Gymnasiums Metten für das Jahr 1893/94. -- Walther, Initia 17361). -- Lit.: Henkel 1988, 303-305.).
   1
p.716 Tit.: [ohne Titel]
Scholaris qui vis provehi ad culmen honoris (O iuvenis qui cupis produci ad summitatem honestatis) ... Wildu schuler von lere erchriegen gu/ett und ere ... — ... Tribue benevole haec numquam [!] recusando. ... (p. 718 Ende dt. Text) ... und pitt mit ganczer innichait.
(p.720) Notizen.
(p.720) Federproben.
(p.721) leer.
(p.722, 723-725) Notabilia grammatica.
   1
p.722 Tit.: [ohne Titel]
Ad communem sensum sex sunt accidentia pronominis ... (p. 723) Gamant [!] habet unam vocem scilicet ut et nullam mutationem
(p.722) De tonis.
   1
p.722 Tit.: [ohne Titel]
Prothus autentus: Primus ut ecce leva ductus volo lazarus exi
(p.722) Nota de mutatione.
   1
p.722 Tit.: Nota de mutatione
Mutatio est unius vocis in alteram variatio
(p.723) De declinatione.
   1
p.723 Tit.: Nota
Prima declinatio in quinque generibus reperitur in masculino ut Adam Abraham
(p.723-725 ) Notabilia grammatica.
(p.724, 725, 726) Federproben, lat./dt.
(p.727-758) Iupiter (Monoculus, Francigena)Summa de arte dictandi: Kommentar ohne den Text der Summa (Text der Summa: Walther, Initia 17707. -- Lit.: VL IV [1983] Sp. 429 f. [F. J. Worstbrock]. - Camargo 1996.).
   1
p.727 Tit.: (Von zeitnaher Hand) Summula quedam rethoricalis. (Inhaltsverzeichnis, Ir) Rethorica
Circa summulam Iovis est notandum ex quo iste liber subordinatur rhetoricae ideo prius dicendum est quod sit recta rhetorica: Est scientia docens materias invenire de omni persuabili et partes talium materiarum determinare ordinare ac ex ordine et docenter eloqui et memoriae commendare et debite pronuntiare ... — ... dictator leviter sermone latino potuit abundare. -- (Schlußschrift) Expliciunt puncta rethoricalia.
(p.758) Epistola.
   1
p.758 Tit.: [ohne Titel]
Humillimis orationibus ac subiectis servitiis semper praeinclusis honorabilis et gratiose domine. Vestrae honorabilitati humiliter praesentibus notificamus quod steuram nobis pro carissimo in Christo patre et domini domini nostri Pataviensis impositam tamquam filii oboedientiae porrigendam parati sumus ... — ... sed supersedere ad tempus gratiose velitis. Scriptum etc.
(p.758a-b) leer.
(p.759a-769b) Iohannes de Garlandia Verba deponentialia: Kommentar. Mit anzitierten Lemmata in größerer Schrift, abwechselnd mit Kommentar.
   1
p.759a Tit.: (Von zeitnaher Hand) Glossa verborum deponentialium. (Inhaltsverzeichnis, Ir) Glossa verborum deponencialium
Quattuor causae scilicet causa materialis sive subiectum est pars orationis relata ad verba deponentialia... (p. 759b) Vescor cum potior. Subiectum huius libri est pars orationis relata ad verba deponentialia et dividitur primae suae divisionis in tot partes quot ponit verba deponentialia signantia ... — ... Exequor implere notat. Hic auctor ostendit significatum huius verbi exequor nunc [?] dicens quod exequor significat implere et regit accusativum etcetera.
(p.770a-782b) Iohannes de Garlandia Distigium (Cornutus): Kommentar. Mit anzitierten Lemmata in größerer Schrift, abwechselnd mit Kommentar.
   1
p.770a Tit.: (Von zeitnaher Hand) Glosa Cornuti (Im Inhaltsverzeichnis, Ir, nicht genannt)
Caespitat in phaleris hippus blactaque supinus. In his duobus versiculis determinat auctor ponendo sententiam talem: Quia sicut equus copertus sudariis id est purpureis vestimentis indutus ... — ... id est paradisi vel regni caelestis sed obtinere idem retinere vitam aeternam. Amen.
(p.782a-b) Grammatikalische Notizen.
(p.783) Federproben, lat./dt.
(p.784) Ps. Petrus HeliasPriscianus metricus, Exc. (Bei Walther nicht nachgewiesen).
   1
p.784 Tit.: Unde Petrus Helye
Praeteriti primi persona prior generabit ... — ... Si -tis mutes in -dus ab amantis sic sit amandus.
(p.785a-840b) Regulae grammaticales pro pueris editae.
   1
p.785a Tit.: (Von zeitnaher Hand) Regula grammaticalis pro pueris edita. (Im Inhaltsverzeichnis, Ir, nicht genannt)
Praepositus quae pars. Nomen. Quare. Quia est pars orationis aliquis vel aliqua vel aliqualiter cum casu proprie vel communiter significans non connotando actum verbalem et tempus ... — ... Et si aliae sunt interiectionum significationes illa reduci debent ad iam dictas. -- (840b, Schlußschrift, Datierung) Finita hec regula in octava Sancti Martini episcopi circa horam septimam sub anno domini Millesimo etcetera CCCC°XXX° etc. [18.11.1430].
(p.802b) De declinatione.
   1
p.802b Tit.: [ohne Titel]
Prima declinatio in quot generibus reperitur. In quinque generibus. In masculino genere ut Adam Abraham
(p.841-842) leer.