Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=7550 
Innsbruck, Universitäts- und Landesbibliothek Tirol (ULBT), Cod. 468
SAMMELHANDSCHRIFT THEOLOGISCHEN UND GRAMMATIKALISCHEN INHALTS
Olim: II 2 D 12    Pergament   198 Bl.   240×175   Paris, 1346 u.a.   
Provenienz/Letztbesitzer: Stams, Zisterzienserstift
Die folgenden Daten sind Auszüge aus dem gedruckten Katalog der Handschriften der Universitäts- und Landesbibliothek Tirol in Innsbruck. Diese Daten, insbesondere die Bibliographie, werden in manuscripta.at laufend korrigiert und ergänzt. Addenda und Corrigenda zum gedruckten Register finden Sie hier.

 Volldigitalisat
Wissenschaftliche Beschreibung: Kat. Innsbruck 5, 433-444 (online).
Schrift:
Schriftraum: meist 206 × 131/135    Spaltenzahl: 1/3    Zeilenzahl: 44/68   
Schreiber: Marcus Lindaugiensis – Schriftart: Textualis – Marginalien
Textualis 14. Jh. von mehreren, teils älteren, teils jüngeren, jedoch gleichzeitigen Händen: 1) Bl. 1ra–42rb (bis Z. 18), 115ra–122rb (bis Z. 29), 123ra–131rb (bis Z. 9), 132va–196ra. Bl. 69ra–94ra: Marcus von Lindau (Stamser Mönch, der in Paris studierte, s. Album Stamsense Nr. 121; von demselben Schreiber auch Innsbruck, ULB Tirol, Cod. 265 und Cod. 946)

Einband: Stams (?)     Ende 14. Jh.     Gotisch     Schmucklos        


Im Roschmann-Katalog von 1739 (Innsbruck, TLMF, Dip. 1089/VI) und im Stamser Übergabekatalog (Innsbruck, ULBT, Cod. 1001) eingetragen unter der Signatur C 12. 1808 anlässlich der vorübergehenden Aufhebung des Klosters Stams der ULB Tirol übergeben.
Vorbesitzer: Stams, Zisterzienserstift , bis 1808, C 12
Bearbeitung: Universitäts- und Landesbibliothek Tirol; Katalogbeschreibung: Daniela Mairhofer 2008
Digitalisierung und Dateneingabe: Universitäts- und Landesbibliothek Tirol: Projekt Libri Stamsenses 2023-2024 - Kulturerbe digital

---------------   Addenda/Corrigenda bitte melden!    ---------------

"Kat. Innsbruck 5", "Album Stamsense", "Schneyer", "Schneyer, Wegweiser", "Schneyer–Hödl", "RB", "PL", "Glorieux RT", "Zumkeller", "Bloomfield", "Kaeppeli"
alle Initien
(passim) Richardus de Sancto Victore Liber exceptionum, Auszüge.
(1ra-21rb) Sermones de evangeliis de tempore, pars 1 (hiemalis). Anonyme Kompilation von Sonntagspredigten, der Ordnung des Kirchenjahres entsprechend (1. Advent bis Palmsonntag), jedoch nicht alle Festtage umfassend. Bei Schneyer und Schneyer, Wegweiser als Reihe nicht nachweisbar. Sermones großteils anonym, vereinzelt den Predigtreihen bekannter Autoren entnommen. Keine Titel. Festbezeichnungen anhand der Bibelzitate erschlossen.
   17
4rb Videbit omnis caro salutare Dei. Luc. 1o (recte: 3,6). In isto evangelio declarantur 7 dubia. Primum est de historia tetragonum id est de regis imperiis...
5ra Erant admirantes Maria et Ioseph super hiis quae dicebantur de illo. Luc. 2o (33). Ut hoc evangelium exponatur 7 dubia tanguntur. Primum cur Ioseph et Maria mirabantur...
6ra Filii quid fecisti nobis sic? Luce 2o (48). In isto evangelio 7 dubia sunt declaranda. Primum si attendantur verba praesentis evangelii cum ait quod ibant per singulos dies...
6va Nuptiae factae sunt in Cana Galileae. Io. 3o (recte: 2,1). In isto evangelio occurrunt 7 dubia declaranda. Primum dubium est quare Christus et Maria mater eius voluerunt interesse cum mater tantae esset honestatis...
7va Vade, ostendas te sacerdoti et offer munus tuum. Mt. 8vo (4). In processu evangelii 7 facit agit enim primo de Christi sapientia et sua temporali generatione...
8va Domine salva nos perimus. Mt. 8o (25). Discurrendo evangelii historiam sunt 7 dubia per ordinem declaranda. Primum dubium quae sit causa motiva quare dominus mare intravit...
9va Simile est regnum caelorum homini qui seminavit bonum semen in agro suo. Mt. 3o (recte: 13,24). In isto evangelio declarantur 7 dubia. Primum dubium est an ista sit prima parabola quae ab ecclesia recitatur...
10rb Simile est regnum caelorum patri familias. Mt. 28 (recte: 20,1). Supponendo pro nunc quod infra Supponendo pro nunc quod infra declarabitur quod regnum caelorum aut ecclesia militans aut triumphans...
11vb Cum turba plurima conveniret et de civitatibus properarent ad Iesum (radiert: Iesum). Luc. 8 (4). Hic sunt 7 dubia. Primum quare dominus ante promulgationem parabolae dicit cum turba plurima conveniret quaeritur quare hic...
12va Exiit qui seminat seminare semen suum. Luc. 8 (5). Secundum doctrinam salvatoris verbum Dei semini comparatur. Prima congruentia est quod semen geminare non potest...
13rb Assumpsit Iesus XII discipulos suos (Luc. 18,31). Quoniam iam est laetitiae terminus et doloris initium...
15va Egressus Iesus successit in partes Tyri et Sydonis. Mt. III (recte: 15,21). In isto evangelio septem per ordinem quaeruntur. Primum quaeritur cum dicitur Egressus est...
16rb Erat Iesus eiciens daemonium et illud erat mutum et cum eiecisset daemonium locutus est mutus. Luc. 11o (14). Contraria non possunt esse in eodem quia unum expellit rectum. Hoc patet experientia...
17ra Erat Iesus eiciens daemonium et illud erat mutum. Luc. 11 (14). Hic occurrunt 7 dubia exponenda. Primum utrum Lucas proprie locutus fuerit cum ait daemonium mutum fuisse, cum daemonium...
18ra Abiit Iesus trans mare Galileae quod est Tyberiadis. Io. VI (1). In hoc evangelio sunt 7 dubia. Primum cur ibat trans mare ad montem ut mirabilia operaretur vere possunt colligi 7 rationes...
18vb Quis ex vobis arguet me de peccato. Io. 8 (46). Antequam procedam ad declarandum evangelium possum ponere tam a priori quam a posteriori 7 rationes...
20ra Cum appropinquaret Iesus Ierosolymam. Mt. 21 (1). Quoniam ut ait apostolus ad Hebraeos 9 (7 bzw. 12) per proprium sanguinem Christus nos mundavit ab omnibus mortuis ut serviremus Deo...
(1ra) Iacobus de Voragine Sermo in nativititate dni (Schneyer 3, 248, Nr. 324).
(1rb) Helmoldus Arendorp OFMSermo in dnca 1 adv. dni (Schneyer–Hödl, Nr. 12. Schneyer, Wegweiser 525).
(2va) Helmoldus Arendorp OFMSermo in dnca 2 adv. dni (Schneyer–Hödl, Nr. 13).
   1
2va Tu es qui venturus est an alium exspectamus? Mt. 2o (recte: 11,3). Antequam procedam in themate declarabo 7 in evangelio et erit dubium primum quomodo ille qui praedicaverat...
(3rb) Helmoldus Arendorp OFMSermo in dnca 3 adv. dni (Schneyer–Hödl, Nr. 14).
(13vb) Petrus Aureoli OFM Sermo dnca 1. in Quadrages (Schneyer 4, 583, Nr. 6).
   1
13vb Ductus est Iesus in desertum a spiritu ut temptaretur a diabolo. Mt. 4o (1). Secundum quod dicit magister historiarum: Inter Iericho et Ierusalem erat desertus locus ubi latrones habitabant...
(21rb-42vb) Sermones de evangeliis de tempore, pars 2 (aestivalis). Quasimodogeniti bis 21. Sonntag nach Pfingsten.
   20
21rb Cum sero esset die illo una sabbatorum. Io. 20 (19). Antequam procedam ad declarandum evangelium volo rationem ponere diversitatis temporum totius anni sub septemplici differentia...
22va Ego sum pastor bonus. Io. X (11). In isto evangelio non nisi vita salvatoris parabola ponitur in qua alica sunt per eum declarata...
23rb Vado ad eum qui misit me et cetera. Io. 16 (5 bzw. 7,33). Ut veritas istius evangelii melius eluscat declaranda sunt 7 dubia. Primum dubium est an discipuli iuste per dominum fuerint reprehensi...
25ra Amen dico vobis. Si quid petieritis patrem in nomine meo, dabit vobis. Io. 14 (recte: 16,23). In isto evangelio 7 dubia sunt declaranda. Primum formatur sic quomodo veritas dicit...
26ra Cum venerit paraclitus quem ego mittam vobis (Ioh. 15,26). In isto evangelio 7 per ordinem quaeruntur. Primum est an spiritus sanctus proprie veniat aut mittatur quia utrumque innuit Christus...
26va Estote misericordes sicut et pater vester misericors est. Luc. 6o (36). In isto evangelio occurrunt 7 declaranda per ordinem dubia. Primo enim cur in spirituali misericordia praecipit...
28ra Erant autem appropinquantes ad Ierusalem publicani et peccatores ut audirent illum et cetera. Luc. 15 (1). Secundum decursum sacrae scripturae 7 sunt rationes quare populus ad Christum confluebat...
29rb Cum turbae irruerent ad Iesum ut audirent illum (Luc. 5,1). In isto evangelio declarabo 7 dubia et primo quare turbae sic in eum irruebant et quare ista magna multitudo eum sequebatur...
30ra Amen dico vobis nisi habundaverit iustitia vestra plus quam scribarum et pharisaeorum et cetera. Mathei 5o (20). Sancta mater ecclesia in hodierno evangelio 7 notabilia nobis ad memoriam revocat. Primo quod nos petamus...
31rb Cum turba plurima esset cum Iesu nec haberent quae manducarent et cetera. Marci 8 (1). Cum dictum sit quod in hoc mundo non sumus nisi peregrini qui omni die facimus diaetam...
32va Attendite a falsis prophetis qui veniunt ad vos in vestimentis ovium et cetera. Mt. 7 (15). In isto evangelio occurrunt 7 dubia. Primum est quare dominus reddit nos attentos et cautos a prophetis venturis cum unus propheta...
33vb Cum appropinquaret Iesus Ierusalem videns civitatem flevit super illam dicens: Quia si cognovisses et tu et cetera (Luc. 19,41–42). Quod dominus secundum historiam semel fecit homo cotidie per electos suos in ecclesia agit, plus plangit...
34vb Dum iret Iesus in Ierusalem transibat per mediam Galilaeam et Samariam et cum ingrederetur quoddam castellum occurrerunt ei X viri et cetera (Luc. 17,11–12). Leprosi significant eos qui contra praecepta decalogi vivunt, qui diversis damnabilibus peccatis male agendo semet ipsos polluunt...
34vb Nemo potest duobus dominis servire. Mt. 6o (24). Istud evangelium volo ostendere sub 7 dubiis. Primum est an sit usquequaque verum quod non possit serviri duobus dominis...
36ra Erat Iesus ad civitatem quae vocatur Naym. Luc. 7 (11). In isto evangelio 7 breviter dubia sunt videnda. Primo quae erat causa quare Christum non tantum discipuli immo turba copiosa sequebatur...
37ra Cum intraret Iesus in domum cuiusdam principis pharisaeorum sabbato manducare panem et cetera. Luc. 14 (1). In isto evangelio quaero 7 dubia. Primum est quomodo istud verbum vitetur quod intravit commune...
38rb Accesserunt ad Iesum pharisaei et interrogavit unus ex eis legis doctor et cetera. Mt. XX XIII (recte: 19, 3 und 22,35). Ad salutem plurima requiruntur tunc sunt praecipue in evangelio hodierno tacta. Primum enim de necessitate...
39ra Ascendens Iesus in naviculam transfretavit et venit in civitatem suam. Mt. 9 (1). In hoc evangelio possunt septem dubia esse. Primum est cum Christus capitulo praecedenti dixerit
42ra Simile est regnum caelorum homini regi qui voluit ponere rationem cum servis suis (Matth. 18,23). Homo est Deus pater cuius servi scilicet homines ad imaginem et similitudinem suam conditi debent famulari...
42rb Opera Abrahae facite (Ioh. 8,39). Reverendi domini ex evidentia naturali ac notitia scripturali colligere possumus manifeste per omnes actus et opera hominum universa...
(27vb) Richardus de Sancto Victore CRSA Liber Exceptionum, pars II, L. XIII, cap. 7 (Sermo in dnca 2. post pent.) (Ed.: J. Châtillon, Richard de Saint-Victor, Liber Exceptionum. Texte critique avec introduction, notes et tables [Textes philosophiques du moyen age 5]. Paris 1958, 483. - Stegmüller RB Nr. 7317-7318,3. = Ps.-Hugo de Sancto Victore CRSA: Posteriores Excerptiones [Allegoriae in Novum Testamentum], pars. 1, L. IV, cap. 20 [PL 175, 819f. - Stegmüller RB Nr. 3847-3848 bzw. 7318,2).
(33va) Richardus de Sancto Victore CRSA Liber Exceptionum, pars 2, L. XIV, cap. 1 (Sermo in dnca 8. post pent.) (Ed. Châtillon a.O. 499f. - Stegmüller RB Nr. 7318).
(34ra) Richardus de Sancto Victore CRSA Liber Exceptionum, pars 2, L. XIII, cap. 19 und 11 (Sermones dnca 10. und dnca 11. post pent.) (Ed. Châtillon a.O. 491. - Stegmüller RB Nr. 7317-18).
   1
34ra Dixit Iesus ad quosdam qui confitebantur (recte: in se confidebant) ceteros parabolam istam dicens: Duos homines ascendunt in templum et cetera (Luc. 18,9–10). Quattuor sunt hominis timoris species, unum cum quis vel bonum quod habet a se habere estimat...
(34rb) Richardus de Sancto Victore CRSA Liber Exceptionum, pars 2, L. XII, cap. 5 (Ed. Châtillon a.O. 464ff. - Stegmüller RB Nr. 7317-18, 3).
   1
34rb Beati oculi qui vident quae vos videtis et cetera (Luc. 10,23). Sequitur Homo quidam descendebat ad Ierusalem in Iericho et incidit in latrones (Luc. 10,30). Homo ille in Ierusalem et in latrones incidit sicut in homeliis legimus...
(34vb) Richardus de Sancto Victore CRSA Liber Exceptionum, pars II, L. XIV, cap. 4 (Ed. Châtillon a.O. 503. - Stegmüller RB Nr. 7317-18, 3).
(40ra) Helmoldus Arendorp OFMSermo in dnca 19 post pent. (Schneyer–Hödl, Nr. 16).
   1
40ra Loquebatur Iesus principibus sacerdotum: Simile est regnum caelorum homini regi qui fecit nuptias filio suo. Mt. 22 (1–2). Quoniam ut asserit apostolus hic et evangelista Matthaeus omnes ad nuptias sumus quia multi sunt vocati pauci vero electi...
(41rb) Helmoldus Arendorp OFMSermo in dnca 20 post pent. (Schneyer–Hödl, Nr. 17).
   1
41rb Erat quidam regulus cuius filius infirmabatur Capharnaum. Io. 4 (46). In processu huius evangelii 7 per ordinem notabo dubia. Primum est quod est dictum regulus si diminutive...
(43ra-59va) Henricus de Frimaria (Senior) OESA De decem praeceptis = De septem generibus hominum qui Deum non colunt (Glorieux RT Nr. 345am [Nicolaus de Lyra: Praeceptorium decalogi]. Stegmüller RB Nr. 3172. Stegmüller RB, Suppl. Nr. 3172. Zumkeller Nr. 325. Bloomfield Nr. 526; Parallelüberlieferung: z. B. Innsbruck, ULB Tirol, Cod. 230, 155ra–164ra).
(59vb-60vb) Robertus Holcot OP Moralitate sive Allegoriae historiarum (RB 7411; Bloomfield 1321; Kaeppeli 3504).
(59vb) Prolog. - Text. - (60vb) Enigmata moralisata.
   3
59vb De praeceptis et aenigmatibus Pythagorae. Enigmata itaque Aristotelis pythagorica sunt ista praecepta fugienda ab omnibus modis et abstinenda...
59vb Valerius libro 3 ponit 7 aenigmata Aristotelis. Primum est: Stateram ne transilias. Ita statera est vita humana...
60vb Ista sunt septem aenigmata Aristotelis superius declarata...
(61ra-68rb) Sermonessammlung.
   2
62ra Ecce elongavi fugiens et mansi in solitudine. Ps. (54,8). Dicit Berhardus in sermone Canticorum 52: Beatus qui poterit dicere cum psalmista Ecce elongavi fugiens et cetera qui non sit contentus exire...
64va Reges eos in virga ferrea et tamquam vas figuli confringes eos. Ps. (2,9). Rex iustus sapiens et discretus qui inimicos regni debellavit et proprio corpore devicit et civitates destructas...
(61ra) Conradus de Brundelsheim OCist (Soccus) Sermo de s. Benedicto (Schneyer 1, 740, Nr. 301).
   1
61ra Quicumque hanc regulam secuti fuerint pax super illos et misericordia et super Israel Dei. Gal. 6 (16). Dicit Gregorius: Ad sanctissimi et beatissimi patris nostri Benedicti...
(65va) Conradus de Brundelsheim OCist (Soccus) Sermo in assumptione BMV (Schneyer 1, 743, Nr. 337 = Schneyer 6, 428, Nr. 12).
(66va) Sermo de s. Caecilia (Schneyer 8, 768, Nr. 83).
(67ra) Conradus de Brundelsheim OCist (Soccus) Sermo de dedicatione ecclesiae (Schneyer 1, 746, Nr. 373).
(68va-68vb) Leer.
(69ra-77rb) Vocabularius. Quaedam verba Latina a-v (abarceo bis vesotipo) mit Stammformen.
(77rc-81v) Gerardus de Piscario OFMArs praedicandi (Ed.: F. M. Delorme, L'Ars faciendi sermones de Gérard du Pescher. Antonianum 19 [1944] 169-198).
   3
77rc Tractatus de arte praedicandi continet 4 capitula seu articulos, primus articulus docet themata incipere et dividere
77va Quaesisti a me utrum de faciendis collationibus aut sermonibus possit haberi ars aliqua spiritualis inveniri, ad quod breviter respondeo...
81v Expl.   ... (Schlussschrift, Schreibervermerk:) Explicit ars predicandi per fratrem Gerlacum de Piscario ordinis Fratrum Minorum scripta per manus fratris Marci ordinis Cysterciensis Parysius anno domini M° CCC° XLVI°, finita hora vespertina proxima tercia feria post festum sancte et individue trinitatis qui supplicat humiliter et devote omnibus hanc in posterum legentibus vel rescribentibus ut sui fidelem habeant memoriam aput Deum.
(82ra-94ra) Auflistung von Prothemata zu verschiedenen Festen.
   1
82ra Induimini dominum Iesum Christum (Rom. 13,14). Christi formam debet induere volens erroris devium in suis actibus devitare. Vide ergo videlicet Decenti tegmine: Vestiaris. Induimini. Potenti culmine protegaris: dominum. Patenti lumine dirigaris: Iesum Christum...
(94ra-122va) Sermones de tempore et de sanctis. Meist anonym. Titel der Predigten meist am Kopf- oder Seitensteg.
   14
94ra Omnia quaecumque faciet prosperabuntur. Ps. (1,3). Qui solo verbo universa restaurat vitam et sanitatem praestat mortuos vivificat...
95ra Dedi te in lucem gentium. Isa. 49 (6). Carissimi domini, tria spiritualia invenio in quibus maxime homines solent indigere beneficio...
97ra Magnus tu et magnum nomen tuum in fortitudine. Ier. 10 (6). Carissimi domini, super illo verbo Luc. 1o (15) Erit magnus coram domino dicit beatus Ambrosius quod angelus non corporis magnitudine sed animae declaravit...
98vb Non est talis mulier super terram in aspectu et pulchritudine et sensu verborum (Iud. 11,19). Apparet mihi quod mulier parvitatis cupida, caritatis fervida, castitatis nitida, veritatis lucida...
101va Liber generationis Iesu Christi. Mt. 1 (1) et evangelio hodierno. Sicut experientia docet et ratione persuaderi potest, scriptura quae debet iugiter memoriae commendari solet in aliquo libro convenienter demonstrari...
102vb Induamur arma lucis. Ro. 13o (12). Militaris industria in corporali militia fore rationale indicat et astruit, ut aut arma de nocte aut de die milites induantur...
105ra Cras tu et filii tui mecum eritis (1. Sam. 28,19). Reverendi patres et domini: Theologica sublimitas triumphalis quietans, philosophica subtilitas mundialis informans...
106ra Civitas solis vocabitur una. Ysae. 19 (18). Propheta in verbo ad commendationem sanctorum omnium tria facit. Primo ponit gaudium uniforme, 2 (!) obiectum nobile, 3 (!) canticum mirabile...
106vb Merces vestra copiosa est in [caelis]. Mt. 5 (12) et sumitur in evangelio hodierno. Sicut colligere possumus etiam ex quibusdam humanis actibus qui fideliter serviunt bono potentique domino...
110va Videntes stellam gavisi sunt. Mt. 2 (10) et in evangelio hodierno. Reverendi domini, sicut docet certa et infallibilis experientia carentibus seu privatis naturalis luminis praesentia...
113va Sanctificavit tabernaculum suum altissimus. Ps. 45 (5). Pro introductione praesentis thematis debet 2o declarari. Primum est quomodo possit nomen tabernali congruere...
115ra Tres unum sunt. Primum Ioh. 5 (8). Beatus Hylarius sancta de trinitate loquens de possibilitate pertingendi ad notitiam vel cognitionem...
119ra Qui manducat hunc panem vivet in aeternum. Io. 6o (51). Doctor egregius beatus Augustinus super illo psalmo Videant pauperes et cetera (68,33) dicit...
121rb Erit enim magnus coram domino. Luc. 1o (15). Ad mensurandum et cognoscendum magnitudinem rerum notitia...
(96va) Conradus de Brundelsheim OCist (Soccus) Exzerpt (De quattuor cornibus crucis).
   1
96va De quattuor cornibus crucis. Pars inferior constat ex omnium terrenorum elongatione. Pars vero dextra ex arduorum operatione, pars sinistra ex adversorum tribulatione...
(108ra) Guilelmus de Sancto Laudo OSACanSermo de s. Bernardo (Schneyer 2, 583, Nr. 2).
(112va-113va) Vier Notabilia, u.a. de Maria und de oratione. Einschub von anderer Hand.
   4
112va Maria secundum Bernardum accenditur ad hanc similitudinem. Nota sunt solis proprietates quae beatae Mariae convenientissime possunt adaptari; habent enim...
113rb Mare habet sex proprietates quae spiritualiter intellectae Mariae conveniunt. Maria enim interpretatur mare unde a mari Maria vocata est...
113va Tres sunt species orationis prae ceteris sanctiores quae ex triplici quaestione devotionis domino offeruntur, scilicet filialis, sponsalis, divinalis...
113va Signum magnum, dicit Gregorius. Quotiens sacra ecclesia...
(123ra-196ra) Iohannes de Vilari OCistSermones de tempore (Schneyer 3, 796-800, Nr. 1-50).
   3
173vb Gratia Dei sum id quod sum. Primum ad Cor. 15 (10). Patet ad sensum...
182rb Peto ne deficiatis ... quae est gloria vestra. Ephe. 3 (recte: 6,13). Videmus ad sensum...
194vb Faciet iudicium et iustitiam in terra. Ier. 22 (recte: 23,5). Considerantibus nobis...
(196rb-198vb) Sermones diversi.
   1
196vb Visitavit nos oriens ex alto. Lu. (1,78). Sicut est in naturalibus sic est in spiritualibus. Nunc autem sic est in naturalibus quod omnia ista inferiora habet regi et gubernatori...
(196rb) Iacobus de Losanna OP Sermo in ascens. dni (Schneyer 3, 133, Nr. 962).
(197ra) Engelbertus de Colonia OMSermo de s. Petro et Paulo (Schneyer 2, 37, Nr. 50).
(197va) Engelbertus de Colonia OMSermo de s. Petro et Paulo (Schneyer 2, 37, Nr. 51).
(197vb) Engelbertus de Colonia OMSermo de s. Iohanne Baptista (Schneyer 2, 37, Nr. 49).