Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=759 
Klosterneuburg, Augustiner-Chorherrenstift, Cod. 576
ZUSAMMENGESETZTE HANDSCHRIFT MIT THEOLOGISCHEN TEXTEN
Olim: l 46; L 59    Papier   355 Bl.    293×210   5. Jahrzehnt 15. Jh.
Handschrift aus 5 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-204) 5. Jz. 15. Jh.; 2  (205-228) 5. Jz. 15. Jh.; 3  (229-288) 5. Jz. 15. Jh.; 4  (289-348) 5. Jz. 15. Jh.; 5  (349-355) 5. Jz. 15. Jh.
 Wasserzeichen:  Metadaten zu Teil 1, Teil 2, Teil 3, Teil 4, Teil 5  |  Vorschau Bilder zu Teil 1, Teil 2, Teil 3, Teil 4, Teil 5  |  Einzelbilder: fol. 12, 13, 49, 50, 100, 101, 146, 167, 193, 201, 227, 228, 243, 277, 283, 293, 298, 325, 333, 340, 341, 352, 355.
Literatur zur Handschrift: Pfeiffer–Černík III 507-519 (online).
Foliierung: i bis cciiii mittelalterliche Tintenfoliierung in roter Tinte, in Seitenmitte oben; 205 bis 333 mittelalterliche Tintenfoliierung in schwarzer Tinte, in Seitenmitte oben; ab 334 bis 355, moderne Tintenfoliierung

Teil 11-204   Papier   5. Jz. 15. Jh.
Schrift:
Schriftraum: Spaltenzahl: 2   
Schriftart: Humanistica – Marginalien
Vorgezeichnete Spalten. -- Mehrere Schreiber. Auf 44v und 103-104r, Bastarda. Vereinzelt Marginalien.
Ausstattung: Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   
Zum Textanfang auf 1r, 5-zeilige Fleuronnéeinitiale. Rote Lombarden. Satz- und Zeilenanfänge rot rubriziert; einige Unterstreichungen so wie Marginalien in roter Tinte.
Teil 2205-228   Papier   5. Jz. 15. Jh.
Schrift:
Schriftraum: Spaltenzahl: 2   
Schriftart: Bastarda cursiva
Vorgezeichnete Spalten. Ein Schreiber
Ausstattung: Rubriziert   
Rote Lombarden. Werk- und Kapiteltitel, Unterstreichungen, Absatz- und Satzanfänge in roter Tinte.
Teil 3229-288   Papier   5. Jz. 15. Jh.
Schrift:
Schriftraum: Spaltenzahl: 2   
Schriftart: Bastarda cursiva – Marginalien
Vorgezeichnete Spalten. Mehrere Schreiber (?)
Ausstattung: Rubriziert   
Rote Lombarden. Werk- und Kapiteltitel, Satzanfänge und Zäsuren, Unterstreichungen in roter Tinte. Auf 276r, rote Zeigehand. Zwischen 275 u. 276, eine recto-verso beschriebene cedula.
Teil 4289-348   Papier   5. Jz. 15. Jh.
Schrift:
Schriftraum: Spaltenzahl: 2   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Vorgezeichnete Spalten, die häufig überschrieben werden. -- Mehrere Schreiber, die unterschiedliche Bastarda schreiben. Korrekturen und längere Marginalien, insb. auf 320v
Ausstattung: Rubriziert   
Rote Lombarden. Intensive Rubrizierung. Auf 300r-v, Zeigehände in roter Tinte. Auf 311r, Zeigehand.
Teil 5349-355   Papier   5. Jz. 15. Jh.
Schrift:
Schriftraum: Spaltenzahl: 2   
Schriftart: Bastarda
Vorgezeichnete Spalten. Ein Schreiber
Ausstattung: Rubriziert   
Eine rote Lombarde zum Textanfang auf 348r. Kaum Rubrizierung.

Einband: um 1840     Halbfranzband     Golddruck   Schmucklos        
Werkstatt: Klosterneuburg
Rückentitel in Golddruck: Speculum B.M.V. super Ave Maria. Vorne und hinten neue Schutzblätter aus Papier. Auf VDS, aufgeklebtes Inhaltsverzeichnis auf mittelalterlichem Papier. Auf HDS, aufgeklebtes Titelschild aus Pergament: Speculum beate Marie super Ave Maria. (I)mago vite et multa alia pulchra. Auf 355v, Spuren einstiger Ankettung. Buchblock beschnitten.


Besitzvermerk der Klosterneuburger Bibliothek auf 1r: Can: Reg: Claustroneoburg: Bibliothecae inscriptus 4 Novemb. 1656. Frühere Signaturen: (1r) l 56 (2. Hälfte 15. Jh.); (VDS, in Rot) L 59 (um 1500).

Teil 1 entspricht Melk, Benediktinerstift, Cod. 386

Beschreibung: Edit A. Lukacs; Wasserzeichen: Maria Stieglecker

---------------   Addenda/Corrigenda bitte melden!    ---------------

"Pfeiffer–Černík", "Quaracchi", "Distelbrink", "PL", "BGOC", "Bloomfield", "Goy", "Kaeppeli", "Rigg 1986", "Madre", "Glorieux IX", "CPPM", "CPL", "Lhotsky, Ebendorfer"
alle Initien
Teil 1
(1ra-44rb) Conradus Holtnicker OFM Speculum BMV.
   1
1r Tit.: Speculum beate Marie super Ave Maria. (in Rot) Speculum beate Marie super Ave Maria
Quoniam, ut ait Hieronymus, nulli dubium est quin totum ad gloriam laudis dei pertineat ... — ... (44rb) benedictus fructus ventris tui qui est benedictus in saecula. Amen.
(44va-b) Nota de gaudiis paradisi.
(45ra-72vb) BonaventuraSoliloquium (Ed.: Quaracchi Bd. VIII, 28-67. Distelbrink 28-29, Nr. 23 -- Parallelüberlieferung in CCl 251, 167ra-184rb; CCl 944, 9v-66r).
   1
45ra Flecto genua mea ad patrem deum mei Iesu Christi a quo omnis paternitas in caelo... (46ra) Dic, quaeso, o homo, si post devotam invocationem ... — ... (72vb) donec in gaudium dei mei perveniet qui est trinus et unus, benedictus in saecula saeculorum. Amen.
(73ra-89rb) Ps. Bernardus ClaravallensisMeditationes (Ed.: PL 184, 485-508. -- BGOC 7229. Bloomfield 3126).
   1
73ra Dies hominis sunt sicut umbra super terram et nulla mora est, et tunc prope est cum distare videtur ... — ... (89rb) Crescat hic amor tuus in me et ibi fiat plenus, ut gaudium meum hic in spe, ibi in re plenum fiat sine fine. Amen. (SCHLUSSCHRIFT) Sequitur nobilis sermo de pugna corporis et anime collectus a Nicolao Cesaris de Haynoro.
(89v-91v) Nicolaus Caesar de HainoviaSermo de pugna corporis et animae.
   1
89va Spiritu ambulate et desideria carnis non perficietis. Caro enim concupiscit adversus spiritum ... — ... (91vb) hoc nobis concedat qui sine fine vivit et regnat. Amen. (SCHLUSSCHRIFT) Sequitur quedam visio facta non ficta de disputatione anime cum corpore ricmatice descripta.
(92ra-94va) Gualterus Mapes (?)Disputatio animae cum corpore (Ed.: Thomas Wright, The Latin Poems Commonly Attributed to Walter Mapes. London 1841, 95-106 [online]. Bloomfield 1862).
   1
92ra Noctis sub silentio tempore brunati, deditus quodammodo somnio speciali ... — ... (94va) per infinita saecula. Amen. Cuncti dicemus.
(94va-95ra) De perversitate mundi (versus) .
   1
94va Tit.: De perversitate mundi
Ecce mundus moritur, vitiis sepultus ... — ... (95ra) sed ut suis merear iungi, Deum oro.
(95ra-96ra) De lapsu gloriae mundanae et de morte (versus).
   1
95ra Sequitur metrum de lapsu aut evanescentia mundanae gloriae et de morte. Gloria mundana quid sit nisi fabula vana ... — ... (96ra) postquam contigerit ibi vos, ubi nos sumus esse.
(96rb-98ra) Nota de oratione.
   1
96rb Tit.: Qualis debeat esse oratio
Nota: Oratio debet habere novem proprietates ... — ... (98ra) impassibilitate ad quam vitam nos perducat dominus noster Iesus Christus. Amen.
(98ra-99rb) Sermo ad religiosos.
   1
98ra Sequitur bonus sermo ad religiosos. Qui habitas in hortis animae ... — ... (98ra) quam dives in auro et purpura.
(99ra-b) Tractatulus de monasterio animae.
   1
99ra Anima devota tale monasterium debet intrare ... — ... (99rb) conversum perversum.
(99va-102r) Nicolaus Caesar de HainoviaSermo de cura et studio bonae famae.
   1
99va Sequitur collatio ac exhortatio generalis de cura et studio bone fame a dicto Nicolao Cesare de Haymonia Polone compilata. Scribitur in Parabolis 55°: Melius est nomen bonum ... — ... (102ra) concessas vel traditas dispensare.
(102ra-103ra) Sermo doctrinalis .
   1
102ra Sequitur valde doctrinalis sermo de qualitatibus illorum qui dicunt subire onus pastoralis regiminis atque curae quales debeant isti esse. Officium praelationis nonnulli laudabiliter appetunt ... — ... (103ra) praestante domino nostro Iesu Christo qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
(103ra-104va) Alius sermo eiusdem argumenti.
   1
103ra Exhortatio bona sequitur. Rectores qui per dei gratiam eximia virtutum dona percipiunt ... — ... (104va) Christo domino cooperante qui cum patre et spiritu sancto regnat, unus deus in saecula saeculorum. Amen.
(104va-105ra) Sermo de quaestione (I) .
   1
104va Si quis episcopatum desiderat, bonum opus desiderat? ... — ... (105ra) quo in eis proficiat qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
(105ra-106va) Sermo de quaestione (II) .
   1
105ra Qualiter prelatus se dicat habere ad regimine pastorali. Qui praeficitur ad regimen, taliter erga disciplinam subiectorum ... — ... (106va) in alieno peccato rigorem nequaquam tenere debet.
(106ra-vb) Exhortatio (I).
   1
106ra-vb Exhortatio ad quemlibet praedicatorem ut aliis bona vita luceat et doctrina. Filii hominis speculatorem dedi te, dominus Israel. Notandum quod eum quem dominus ... — ... (106vb) ut per suam providentiam caritas reddat.
(106vb-107rb) Exhortatio (II) .
   1
106vb Exhortatio valde ponderabilis ad sumendum sollicite opera praedicationis. Didicente me ad imperium, morte morieris, non annutiaveris ... — ... (107rb) id est, ad bonam actionem trahat.
(107rb-vb) Sermo de quaestione (III) .
   1
107rb-vb Quomodo praedicator se debet regere in praedicatione. Cumque sermonem scit, tunc non debet protenta manu ... — ... (107vb) meritorum per eum qui vivit et regnat, etc.
(107vb-108vb) De mercedibus praedicationis.
   1
107vb De mercedibus predicationis et qualiter predicator dona possit recipere pro predicatione. Dignus est operarius mercede sua. Merces sancti operis sunt alimenta ... — ... (108vb) nec auris audivit, etc. Ad quae nos perducat dominus noster Iesus Christus. Amen.
(108vb-109rb) Deprecatio.
   1
108vb Deprecatio cuiuslibet sacerdotis pro divine gratie impetratione. Ne auferas de ore meo verbum veritatis ... — ... (109rb) celera dicatur devota mente Ave Maria.
(109rb-120ra) Nicolaus Caesar de HainoviaPraeambula et sermones.
   1
109rb Incipiunt preambula seu prefationes et sermones a Nicolao cognominato Cesare de Hainovia Polonie compilate, quarum primum est de predicatione predicatoris ad prandium verbi dei. Scribitur Ieremiae 1: Accinge lumbos tuos et surge et loquere ad eos omnia ... — ... (120ra) videatis in Sion deum deorum quod nobis ipsemet concedat qui vivit et regnat.
(120rb-121vb) Honorius Augustodunensis Scala caeli minor (Ed.: PL 172, 1229-1240. -- Parallelüberlieferung in CCl 931, 43r-48v).
   1
120rb Tit.: Scala celi
Ad aeternam gloriam perveniendam scala nobis hodie erigitur ... — ... (121vb) omnia bona perficiamus ut haereditate dei sanctuarium possideamus.
(121vb-128vb) Exhortatio ad conversos.
   1
121vb Tit.: Ad conversos
Si quis vult post me venire, abneget semetipsum et tollat crucem suam cottidie et sequatur me. Fortasse non est homini laboriosum relinquere ... — ... (128vb) vel oportuit Christum pati et ita intrare gloriam suam ad quam ipse nos perducat qui vivit et regnat deus. Amen.
(128vb-131rb) Contemplatio devota.
   1
128vb Incipit quedam contemplatio devota multumque consolatoria qualiter anima in hac vita secularis effecta mediante cognitione, fide, spe et caritate ac lacrimosa et fervida oratione nec non cum timore possit redire permanentem in dei dilectione, sequitur. Filia Sion a deo aversa ... — ... (131rb) unus spiritus efficitur cum eo. Ephesios. Quod et nobis praestare dignetur, id est dominus Iesus. Amen.
(131rb-137rb) Hugo de Sancto Victore Soliloquium de arrha animae (Ed.: PL 176, 951-970. Hier, Prolog verkürzt. -- Mehrfache Parallelüberlieferungen. -- Goy 294).
   1
131rb Sequitur soliloquium Hugonis. Ut discamus, ubi nos oporteat verum amorem quaerere et quomodo debemus corda nostra ... — ... (137rb) Hoc opto, hoc desidero, hoc totis praecordis concupisco. Mihi autem adhaerere deo bonum est.
(137rb-139ra) Exhortatio (III).
   1
137rb Tit.: Sanctus Thomas de Aquino
Si ergo in praedictis et in aliis contemplationibus volueris ... — ... (139ra) sub potente manu dei ut in futuris mereamur exaltari, quod nobis concedat.
(139ra-141rb) Ps. Anselmus CantuariensisSuper miseram conditionem hominis peccatoris (Ed.: PL 158, 1051-1056; PL 184, 1109-1114 [unter Titel 'Sermo de miseria humana']; vgl. P. Glorieux, Pour révaloriser Migne. Mélanges de Science religieuse 9 [1952] Cahier supplémentaire, 62 u. 73).
   1
139ra Incipiunt verba sancti Anshelmi Canthuariensi archiepiscopi super miseram conditionem hominis peccatoris. Homo qui ex anima rationali et humana carna subsistis ... — ... (141rb) potens pater futuri saeculi, princeps pacis. Amen.
(141rb-148rb) Ps. Bernardus ClaravallensisSoliloquium.
   1
141rb Incipit soliloquium beati Bernardi abbatis. Cor meum rogo te, ne sis cor fatui quod est quasi corpus confractum ... — ... (138rb) nec minime ab eius devies voluntate per infinita saecula saeculorum. Amen.
(148rb-150ra) Bernardus Silvestris Formula honestae vitae (Ed.: PL 184, 1167-1172. -- BGOC 7518).
   1
148rb Incipit se hic formula honeste vite sancti Bernardi. Petis a me, mi frater carissime, quod numquam et nusquam a suo provisore audivi ... — ... (150ra) quorum elemosinis sustentaris ne forte corpori tuo super necessitatem induleris.
(150ra-151ra) Nota de loquela.
   1
150ra Tit.: Nota de loquela. Notabilis doctrina
Quin aliud loquendum veneris pauca verba et rationabilia loqueris... (150rb) Studeat novitius puritatem cordis habere ... — ... (151ra) a quo nos custodiat qui sine fine vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. Explicit prologus imago vite et plura bona.
(151rb-176rb) Innocentius III. De miseria humanae conditionis libri tres.
   2
151rb Incipit liber de miseria humane conditionis editus a Lotario dyacono Cardinalis sanctorum Sergi et Bachi qui postea Innocentius papa appellatus est. Incipit ordo capitulorum. De miseria hominis. De utilitate naturae
151vb Incipit prologus. Domino et patri carissimo portuensi episcopo Lotharius indignus diaconus... (152ra) Quare de vulva matris exgressus sum ut viderem laborem ... — ... (176rb) sulphur et ignis ardens in saecula saeculorum. Amen.
(176va-198vb) Siboto Tractatus super Pater noster (Bloomfield 84. Kaeppeli 3577).
   1
176va Incipit prologus super pater noster. Pater noster qui es in caelis, etc. Scribit cantor Parisiensis in opere suo super Psalmos... (152rb) Pater noster etc. Quare deus pater noster dicitur et appellatur ... — ... (158vb) tales mitte nobis auxiliatores contra hostes nostros. Amen. (rot) Amen.
(199r) Leer.
(199va-201ra) Tractatus de elevatione sacramenti in missa.
   1
199va Corpus Christi multis de causis elevatur a sacerdote in missa. Prima causa est ... — ... (201ra) et sic in scrinio sancti sepulchri repositum. Et caetera.
(201rb-202rb) Gualterus Mapes (?)Golias de coniuge non ducenda (unvollständig) (Ed.: Thomas Wright, The Latin Poems Commonly Attributed to Walter Mapes. London 1841, 77-85 [online]; Rigg 1986).
   1
201rb Deo sit gloria, laus et benedictio / Iohanni pariter, Petro, Laurentio ... — ... (202rb) Uxorem igitur alumpne fugias. Etc.
(202v) Leer.
(203ra-204ra) Tractatus de restitutione (unvollständig).
   1
203ra ... posset fieri recompensatio ... — ... (203ra) antequam aliud est illicite acquisitum, etc.
(204v) Leer.
Teil 2
(205ra-216va) Nicolaus de Dinkelsbühl De communione sub utraque specie (Auszug aus der Lectura Mellicensis, d. 9, q. 3) (Parallelüberlieferung in CCl 823, 185r-197v. -- Madre, 120).
   1
205ra Tit.: (rot) Tractatus Magistri Nicolai de Dinkchelspühl de Indulgentiis
Primo quaeritur utrum per indulgentias possit aliquid remitti de paena satisfactoria. Arguitur quod non ... — ... (216va) ad hanc partem negativam plus declinare. Etc.
(217ra-219vb) Iohannes Gerson De indulgentiis (Ed.: Glorieux IX, 654-658, Nr. 473. -- Parallelüberlieferung in CCl 823, 197v-201r).
   1
217ra Tit.: (rot) Tractatus Magistri Iohannis Gerson de indulgentiis a summo pontifice et episcopis concedi solitis
Quaecumque alligaveritis super terram, erunt ligata et in caelis... Collata est haec potestas ... — ... (219vb) habemus inmittendo eis. Etc.
(220ra-227vb) Simon de Ruckersburg Sermo de indulgentiis.
   1
220ra (rot) Sequitur sermo de indulgentiis. Quamquam non dubitem participes meae legationis officii atque consortes ... — ... (227vb) nobis largiatur praestante deo patre et filio et spiritu sancto. Amen.
(228r-v) Leer.
Teil 3
(229ra-244vb) Ps. AugustinusLiber soliloquiorum animae ad Deum (Ed.: PL 40, 863-898. -- Parallelüberlieferung in CCl 358, 287va-308va; CCl 372, 98rb-120vb; CCl 428, 202ra-216rb. -- CPPM II 3071).
   1
229ra (rot) Incipit liber soliloquiorum compositus per venerabilem patrem Augustinum ypponensem episcopum. Capitulum primum. Agnoscam te, domine, cognitor meus, cognoscam te, virtus animae meae ... — ... (244vb) omnis clementia sit deo patri et filio et spiritu sancto. Amen. Etc.
(245ra-254vb) Augustinus De gratia et libero arbitrio. Liber I (Ed.: PL 44, 881-946. Parallelüberlieferung in CCl 786A, 4v-40v).
   1
245ra (rot) Incipit liber primus beati Augustini ad abbatem Valentinum de libero arbitrio et gratia dei. Propter eos qui hominis liberum arbitrium sic praedicant et defendunt ... — ... (254vb) et salvatoris nostri Iesu Christi, cui est honor et gloria et regnum cum patre et cum sancto spiritu in saecula saeculorum. Amen.
(254vb-266va) Augustinus De gratia et libero arbitrio. Liber II.
   1
254vb (rot) Incipit secundus liber de libero arbitrio et gratia dei. Capitulum primum. Lectis libris vestris, Valentinae frater dilectissimae et qui simul servitis ... — ... (266va) Omnia ergo haec cum caritate fiant quam caritas nec facit peccatum et operit multitudinem peccatorum.
(266vb-268ra) Valentinus Abbas Epistola ad Augustinum de libero arbitrio (Ed.: PL 44, 911-916).
   1
266vb (rot) Incipit exemplar epistolae Valentini monachi ad beatum Augustinum. Omnia vero domino sancto ac nobis venerabiliter et super omnia perseverando ... — ... (268ra) libenter accipere et nos infirmos instruere.
(268ra-270va) Augustinus De divinatione daemonum.
   1
268ra (rot) Incipit liber beati Augustini de divinatione demonum. Quodam die in diebus sanctis octavarum ... — ... (270va) divina praedicere cum sibi iam praenosceret (...)
(271ra-278vb) Ps. AugustinusDe vera et falsa paenitentia (Ed.: PL 40, 1113–1130. -- CPL 386; CPPM IIB 3081).
   1
271ra (rot) Incipit tractatus sancti Augustini de vera et falsa penitentia. Quantum sit appetenda gratia paenitentiae, omnis auctoritas clamat ... — ... (278vb) in odorem suavitatis. Amen. (SCHLUSSCHRIFT, rot) Explicit tractatus sancti Augustini de vera et falsa penitentia.
(279ra-286vb) Collatio in die parasceves de passione domini.
   1
279ra Tit.: (rot) Quedam collatio in die parasceves de passione domini
Christus passus est pro nobis vobis relinquens exemplus ut sequamur ... — ... (286vb) talia ac tanta pro nobis passus est domino nostro Iesu Christo, qui cum patre et spiritu sancto vivit ac regnat, unus deus super omnia benedictus. Amen.
(287r-288v) Leer.
Teil 4
(289ra-345vb) Thomas Ebendorfer (?) De symbolo apostolorum (Lhotsky, Ebendorfer, 71 Nr. 17: wahrscheinlich TE).
   1
289ra Ex quo communiter solet scribi et dici coram simplicibus et communibus laicis quod primum praeceptum decalogi ... — ... (345vb) monachi sibi compatres commatresque non faciant. Haec sufficiant de illo sacramento.
(346r-348v) Leer.
Teil 5
(349ra-354vb) Nicolaus Dinkelsbühl (?)Sermo de beata Catherina (unvollständig?) (Parallelüberlieferung in CCl 419, 305r-314r. -- Madre, 292 (unter "Opera dubia").).
   1
349ra Ipsa conteret caput tuum. Genesis 3°. Reverendi magistri, patres et domini. Illustrissimae virginis et martyris beatae Catharinae solemnitas ... — ... (354vb) perducamur ad gloriam. Et tantum de (...)
(355r-v) Leer.