![]() |
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=7596 |
![]() | Die folgenden Daten sind Auszüge aus dem gedruckten Katalog der Handschriften der Universitäts- und Landesbibliothek Tirol in Innsbruck. Diese Daten, insbesondere die Bibliographie, werden in manuscripta.at laufend korrigiert und ergänzt. Addenda und Corrigenda zum gedruckten Register finden Sie hier. |
Lagen: II3(4) + 1(5) (Papierblatt) + 9.V93(95) + III99(101) + 4.IV131(133) + (I-1)132(134) + I134(136) + 12.IV230(232) | |
Nach Bl. 132 ein Blatt herausgeschnitten sowie Verlust mehrerer Blätter (eine Lage) mit Textverlust (es fehlt der Beginn des Ordo missae). Lagenreklamanten von zwei Händen. | |
Schrift: | |
Schriftraum: 270/300 × 195/200 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 36 | |
Schriftart: Textualis formata (Textura) Von Tintenlinien gerahmt und auf Tintenliniierung. Die gesungenen Teile in etwas kleinerer, Ordo missale in größerer Schrift. | |
Ausstattung: Illuminiert Rubriziert Deckfarbeninitiale(n) Ranke(n)/Bordüre(n) Figürlicher Buchschmuck Goldverwendung Punze(n) | |
Werkstatt Johannes Bämler (Augsburg), s. Höfler (a.a.O.). Die Ausstattung von Cod. 15 der ULB Tirol ist mit Graz, UB, Ms. 131 eng verwandt. Weitere stilistisch verwandte Handschriften s. Höfler 19. S. außerdem Stams, Stiftsbibliothek, Cod. 3. |
Einband: Augsburg (oder Tirol?) Ende 15. Jh. Gotisch Streicheisenlinien Blindstempel Rolle |
Werkstatt: Blüte frei bzw. Hirschrolle I |
Braunes Rindsleder über Holz. VD und HD ähnlich: jeweils drei von dreifachen Streicheisenlinien begrenzte Rahmen, die ein Mittelfeld umschließen. Das äußerste Rahmenfeld mit jeweils einer Doppelrolle (Nr. 1 und 2 = Kyriß 77, 3. Gruppe, Nr. 3 = Kyriß 84, Nr.2 = Schwenke, Bogen, Nr. 29), das innerste mit solchen aus Spiralranken (Nr. 3) gefüllt; das mittlere Feld am VD mit Laubstabstempeln (Nr. 4) gefüllt, am HD leer. Mittelfeld mit Granatapfelmuster in Rautenranke (Nr. 5 = Kyriß 77, 3. Gruppe, Nr.1 und 2 = Kyriß 84, Nr. 5 und 3) gefüllt. Spuren zweier Leder-Metall-Schließen und von je fünf Beschlägen. Kanten gerade, in der Mitte abgeschrägt, seitliche Stehkanten oberhalb und unterhalb der Abschrägung mit je einer fingergroßen Einkerbung versehen. Rücken: vier Doppelbünde, in den Feldern je zwei waagrechte Reihen mit je vier Herzpalmetten (Nr. 6), dazwischen je eine Reihe mit fünf kleinen fünfblättrigen Rosetten in Raute (Nr. 7). Reste einer schwarzen Aufschrift Missale. Kapitale mit Spagat umstochen. Am Schnitt Ledersignakel. Spiegel: leere Papierblätter. Einband identisch mit einer Zahl von Einbänden von Inkunabeln aus verschiedenen Tiroler Bibliotheken, heute an der ULBT; Übereinstimmung nicht nur in der Form der Stempel und Rollen, sondern auch in deren Anordnung an den Deckeln und Rücken und der Arte des Leders. Bisher konnten ermittelt werden: 104 D 11 (Straßburg 1486, Copinger 3095) aus dem Innsbrucker Kapuzinerkloster; 106 B 8 (Ulm 1482, Copinger 13539) aus der Wappenturmbibliothek Innsbruck; 107 C 4 (Nürnberg 1484, Copinger 1159) aus Schnals; 109 F 1 (Straßburg 1488, Copinger 7622) aus Neustift, mit gemalten Initialen und Ranken; 109 F 6 (Nürnberg 1488, Copinger 5385) aus Schnals, mit gemalten Initialen und Ranken; 109 F 10 (Basel 1489, Copinger 7624) aus Schnals, mit gemalten Initialen und Ranken; 109 F 11 (Vicenza, o.J., Copinger 15193) aus Wilten, mit gemalten Initialen und Ranken und Engel mit weißem Schild wie in Cod. 15; 155 B 9 (Basel 1487, Hain 11005) aus Maria Waldrast; 155 C 8 (Basel 1480, Reichling, Supp. Cop. 4089) mit gemalten Initialen und Ranken, aus dem Besitz des Blasius Hölzl, des Sekretärs Maximilians I.; 158 B 1 (Basel 1489, Copinger 7624) aus Schnals; 159 A 2 (Nürnberg 1486, Copinger 2258) aus Schnals, mit gemalten Initialen und Ranken; 159 C 7 (Reutlingen 1489, Copinger 8760) ungeklärter Provenienz, mit gemalten Initialen und Ranken; 160 B 10 (Basel 1491, Copinger 4574) aus Wilten, mit gemalten Initialen und Ranken; Ris-Bibliothek, Nr. 123 (Nürnberg 1491, Copinger 3540), mit gemalten Initialen und Ranken. Der Großteil der Inkunabeln stammt aus den Jahren 1486-1491 und befand sich mit Ausnahme von Schnals durchwegs in Nordtiroler Bibliotheken des Raumes Innsbruck. Einige Stempeln und Rollen (Nr. 1, 2 und 5) nachweisbar bei Kyriß bzw. Schwenke für die Augsburger Werkstätten Kyriß 77 (Blüte frei) und 84 (Hirschrolle I, jeweils identisch). Bindung daher wohl eher in Augsburg als in Innsbruck, obwohl aufgrund der vielfältigen Beziehungen zwischen Augsburg und Innsbruck ein vorübergehender Aufenthalt eines Augsburger Buchbinders in Innsbruck denkbar wäre, vgl. auch die vielfältigen Druckorte der oben genannten Inkunabeln. |
Missale für den Gebrauch der Diözese Brixen, das Fehlen von speziellen Orts- oder Ordensheilgen und von sonstigen lokalen Eintragungen erlaubt keine genauere Festlegung eines Bestimmungsortes innerhalb der Brixener Diözese. Laut Hermann 1905 128 und Laußermayer 295-296 angeblich in Neustift entstanden und von dort an die ULBT gekommen, wahrscheinlicher dagegen die Angabe des alten Signaturenkataloges der ULBT, wonach die Handschrift aus dem Besitz des Klosters Stams der ULBT übergeben worden sei (dann möglicherweise identisch mit der Eintragung T14, Missale, im Stamser Katalog Innsbruck, ULBT, Cod. 1001). In der Handschrift keine Anhaltspunkte auf irgendwelche Vorbesitzer. Für Stams spricht die Verwandtschaft mit Stams, Stiftsbibliothek, Cod. 3 sowie die bei ehemaligen Stamser Handschriften häufige Bleistifteintragung Anfang 19. Jh. am Spiegel des VD "Vide Grundzettel". In jedem Fall 1808 anlässlich der Klosteraufhebungen an die ULBT gekommen. Vorbesitzer 1: Stams, Zisterzienserstift (?) ![]() ![]() Vorbesitzer 2: Neustift, Augustiner-Chorherrenstift (?) ![]() ![]() |
--------------- Addenda/Corrigenda bitte melden! ---------------
(Ir-Iv) | Leer. |
(1ra-228va) | Missale Brixinense (Copinger 11273). Weitgehend übereinstimmend mit dem ältesten, ungefähr gleichzeitig entstandenen Druck Copinger 11273. Von Nikolaus von Kues auf den Brixner Diözesansynoden von 1453, 1455 und 1457 angeordneter "reformierter Einheitstext". |
(1ra-3vb) | Liturgisches Kalendarium, Diözese Brixen. |
(IIr-IIv) | Leer. |
(4ra-131vb) | Temporale. |
(8rb) | Quatember, Hymnus (Chevalier Nr. 2453). |
(11rb) | Weihnachten (Nativitas dni), Sequenz (AH 53, Nr. 10. Chevalier 7390). |
(12va) | Weihnachten (Nativitas dni), Sequenz (AH 53, Nr. 16. Chevalier 5323). |
(13ra) | Weihnachten (Nativitas dni), Sequenz (AH 53, Nr. 15. Chevalier 11903). |
(13vb) | Stephanus, hl., Protomartyr, Sequenz (AH 53, Nr. 215. Chevalier 7662). |
(14vb) | Iohannes evangelista, hl., Sequenz (AH 53, Nr. 168. Chevalier 9755). |
(15va) | Unschuldige Kinder (Innocentes), Sequenz (AH 53, Nr. 157. Chevalier 10547). |
(17va) | Drei Könige (In epiph. dni), Sequenz (AH 53, Nr. 29. Chevalier 6111). |
(18va) | Drei Könige (Dnca infra epiph.), Sequenz (nur Hinweis) (Chevalier Nr. 1139). 1 ![]() |
18va | Anno hominis tricesimo ... |
(76ra) | Ostern (Pascha), Sequenz (AH 53, Nr. 36. Chevalier 10417). |
(76vb) | Ostern (Pascha, feria secunda), Sequenz (AH 53, Nr. 46. Chevalier 14370). |
(78ra) | Ostern (Pascha, feria tertia), Sequenz (AH 53, Nr. 50. Chevalier 750). |
(78va) | Ostern (Pascha, feria quarta), Sequenz (AH 53, Nr. 52. Chevalier 7393). |
(79rb) | Ostern (Pascha, feria quinta), Sequenz (AH 54, Nr. 7. Chevalier 21505). |
(80rb) | Ostern (Pascha, feria sexta), Sequenz (AH 53, Nr. 56. Chevalier 7610). |
(80vb) | Ostern (Pascha, Sabbato), Sequenz (AH 53, Nr. 54. Chevalier 2635). |
(82va-83va) | Messe De lancea domini, mit Sequenz (AH 54, Nr. 140. Chevalier 7944). |
(88va) | Christi Himmelfahrt (Ascensio dni), Sequenz (AH 53, Nr. 67. Chevalier 19756). |
(92rb) | Pfingsten (Pentecoste), Sequenz (AH 53, Nr. 70. Chevalier 18557). |
(97vb) | Trinität, Sequenz (AH 53, Nr. 81. Chevalier 2433). |
(98ra) | Eucharistie, Sequenz (AH 50, Nr. 385. Chevalier 10222). |
(132ra-b) | Gloria und Credo. Ohne Notation. |
(132rb-vb) | Praefationen mit angeschlossenem Text Infra actionem (Communicantes). Ohne Notation. |
(133r-134v) | Schluss des Canon Missae. Beginn fehlt (Canonbild entfernt). |
(135ra-195ra) | Sanktorale (Proprium de sanctis). Von Andreas bis Saturninus. |
(135va) | Andreas, Apostel, Sequenz (AH 53, Nr. 122. Chevalier 4449). |
(136va) | Nicolaus, hl., Sequenz (AH 54, Nr. 66. Chevalier 3795). |
(137ra) | Nicolaus, hl., Sequenz (AH 54, Nr. 265. Chevalier 10249). |
(141rb) | Paulus, Apostel, Sequenz: Conversio s. Pauli (AH 50, Nr. 269. Chevalier 4786). |
(143rb) | Maria Lichtmess (Purificatio BMV), Sequenz (AH 53, Nr. 99. Chevalier 3694). |
(144vb) | Ingenuinus et Albuinus, hl., Sequenz (AH 9, Nr. 236. Chevalier 8917). |
(145va) | Dorothea, hl., Sequenz (AH 55, Nr. 17. Chevalier 4895). |
(152va) | Iohannes ante Portam Latinam, Sequenz (AH 55, Nr. 188. Chevalier 21353). |
(158rb) | Iohannes Baptista, Sequenz (AH 53, Nr. 163. Chevalier 18521). |
(160rb) | Petrus et Paulus, Apostel, Sequenz (AH 53, Nr. 210. Chevalier 14871). |
(161rb) | Maria Heimsuchung (Visitatio BMV), Sequenz (AH 54, Nr. 193. Chevalier 21231). |
(163vb) | Margaretha, hl., Sequenz (AH 50, Nr. 271. Chevalier 5780). |
(164rb) | Heinrich II., hl., Sequenz. 1 ![]() |
164rb | Rex regum dives in omnes nos salva peccatorum tergens cuncta crimina sanctorum spes et gloria. |
(164va) | Apostel (In divisione apostolorum), Sequenz (AH 50, Nr. 267. Chevalier 3488). |
(165va) | Maria Magdalena, Sequenz (AH 50, Nr. 268. Chevalier 10551). |
(170ra) | Transfiguratio dni, Sequenz (AH 53, Nr. 85. Chevalier 6635). |
(171rb) | Afra, hl., Sequenz (AH 53, Nr. 119. Chevalier 7388). |
(172va) | Laurentius, hl., Sequenz (AH 53, Nr. 173. Chevalier 10489). |
(173va) | Cassianus, hl., Sequenz (AH 54, Nr. 89. Chevalier 7316). |
(174va) | Maria Himmelfahrt (Assumptio BMV), Sequenz (AH 53, Nr. 104. Chevalier 3783). |
(176va) | Bartholomaeus, hl., Sequenz (AH 53, Nr. 228. Chevalier 3336). Nur Hinweis. |
(176vb) | Augustinus, hl., Sequenz (AH 54, Nr. 32. Chevalier 8391). |
(178vb) | Maria Geburt (Nativitas BMV), Sequenz (AH 53, Nr. 95. Chevalier 19504). |
(182rb) | Matthaeus, hl., Evangelist, Sequenz (AH 55, Nr. 6. Chevalier 15066). Nur Hinweis. |
(184ra) | Michael, hl., Sequenz (AH 53, Nr. 192. Chevalier 19735). |
(190ra) | Allerheiligen (Omnes sancti), Sequenz (AH 53, Nr. 112. Chevalier 14061). |
(191va) | Martinus, hl., Sequenz (AH 53, Nr. 181. Chevalier 17622). |
(192va) | Elisabeth, regina, hl., Sequenz (AH 55, Nr. 120. Chevalier 6958). |
(194rb) | Catharina von Alexandrien, hl., Sequenz (AH 55, Nr. 202. Chevalier 7515). |
(195ra-208ra) | Commune de sanctis. |
(196va) | Apostel (In die unius apostoli), Sequenz (AH 53, Nr. 228. Chevalier 3335). |
(198vb) | Märtyrer, Sequenz (AH 53, Nr. 229 und 55, Nr. 14. Chevalier 772 und 12670). |
(202vb) | Bekenner (confessor), Sequenz (AH 54, Nr. 88. Chevalier 201). |
(205vb) | Bekenner (De uno confessore non pontifice), Sequenz (AH 54, Nr. 90. Chevalier 4698). |
(206rb) | Jungfrauen, hl., Sequenz (AH 50, Nr. 271. Chevalier 5780). |
(208ra-221ra) | Votivmessen. |
(208ra) | Kirchweihe (Dedicatio ecclesiae), Sequenz (AH 53, Nr. 247. Chevalier 15712). |
(210rb) | Heiliger Geist (Spiritus sanctus), Sequenz (AH 54, Nr. 153. Chevalier 21242). |
(212ra) | Maria (Sabbato de commemoratione s. Mariae), Sequenz (AH 50, Nr. 241. Chevalier 2045). |
(212va) | Maria (Sabbato de commemoratione s. Mariae), Sequenz (AH 54, Nr. 245. Chevalier 18051). |
(212vb) | Maria (Sabbato de commemoratione s. Mariae), Sequenz (AH 54, Nr. 218. Chevalier 21343). |
(213ra) | Maria (In adventu domini de beata virgine), Sequenz (AH 54, Nr. 191. Chevalier 11653). |
(213va) | Maria (De beata virgine infra nativitatem et purificationem), Sequenz (AH 54, Nr. 2. Chevalier 10012). |
(214ra) | Maria (Tempore paschali de beata virgine), Sequenz (AH 54, Nr. 18. Chevalier 21655). |
(214vb) | Missa de patronis, Sequenz (Kehrein 1873 Nr. 411. Chevalier Nr. 5909). |
(221ra-223vb) | Gebete zu verschiedenen Anlässen. |
(223vb-227va) | Totenmessen. |
(227va-228ra) | Benedictio vini super amorem Iohannis (im Druck vor dem Temporale). |
(228ra) | Hl. Kreuz (Sancta crux), Sequenz (AH 54, Nr. 120. Chevalier 10360). |
(228rb) | Evangelisten, Sequenz (AH 55, Nr. 6. Chevalier 15066). |