Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=8152 
Salzburg, Universitätsbibliothek, M I 67
BREVIARIUM SALISBURGENSE (STUNDENBUCH)
Olim: V.1.J.200    Pergament   238 Bl.   (125-127) × (93-95)   Salzburg, 1. Viertel 16. Jh.
Provenienz/Letztbesitzer: Salzburg, Erzbischöfliche Hofbibliothek
 Volldigitalisat



Literatur zur Handschrift (Anzahl: 2)

Pergament mit starken Gebrauchsspuren: Besonders in der unteren Blatthälfte verschmutzt und abgerieben. Nur wenige Löcher und Risse. Lagen: I2 + III8+ II12 + (V-1)21 + 2.V41 + VI53 + 4.V93 + IV101 + 5.(V-2)141 + V151 + VI163 + V173 + (V-1)182 + 4.V212 + (V-2)220 + VI232 + III238 . Neue Foliierung 1-238.
Schrift:
Schriftart: Textualis
Schriftraum einspaltig: (95-99) x (64-65); Schriftraum mit Tinte gerahmt, meist 17 Zeilen auf Tintenlinierung (nur 13r-14v 14 Zeilen). Regelmäßig ausgeformte Textualis mit Elementen der Bastarda aus dem 1. Viertel des 16. Jh. von einer Hand. Vermutlich im Skriptorium des Domkapitels entstanden. Nachträge von etwas jüngerer Hand 232r-232v, von einer anderen, etwa zeitgleichen Hand 237r-237v. Notizen von 2 verschiedenen Händen 238r.
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   Deckfarbeninitiale(n)   Ranke(n)/Bordüre(n)   Wappen   Goldverwendung   
Rote Überschriften, Auszeichnungsstriche, Unterstreichungen. Rote, blaue und grüne Satzmajuskeln und Paragraphenzeichen, rote, blaue und grüne Perllombarden über 2-3 Zeilen mit Rankenausläufern. 13r blaue Perllombarde über 2 Zeilen mit Rankenausläufern und rotem Fleuronnée im Binnengrund und als Besatz, darunter rote Lombarde über 2 Zeilen mit grünem Fleuronnée als Besatzornament. 71v, 102r, 110v, 112r Fleuronnée-Initiale mit blauem Buchstabenkörper und roten Ornamenten. - 21v Wappen des Dompropstes Rudolph von Kuenburg, kolorierte Federzeichnung: Inful vor Bischofsstab und Kreuz, darunter links das Wappen der Salzburger Domherren (weißes Kreuz auf rotem Grund), rechts das Wappen der Kuenburger (weiß-roter Kreis auf rot-weißen Grund). 22r grüne Deckfarben-Initiale mit Blattornamenten im Buchstabenkörper über 4 Zeilen, eingeschrieben in ein Quadrat mit blauem Rahmen, Binnengrund und Zwickel aus Gold. Rund um den Schriftraum verlaufen Akanthusranken mit Blüten in Blau, Rosa und Grün. 26v blaue Deckfarben-Initiale über 4 Zeilen mit grünem Besatzornament und goldenem Binnengrund; Akanthusranken verlaufen am linken Blattrand. 34r blaue Deckfarben-Initiale über 3 Zeilen, eingeschrieben in ein rosafarbenes Quadrat mit Blattornamenten, Binnengrund aus Gold; am linken Blattrand verlaufen Akanthusranken in Rot, Blau, Rosa und Grün. 37v blaue Deckfarben-Initiale im beschriebenen Stil, am Rand beschnitten. 71v rote Deckfarben-Initiale mit Blattornamenten im Buchstabenkörper über 5 Zeilen, eingeschrieben in ein hellgrünes Quadrat, Binnengrund aus Gold; Akanthusranken in Rot, Rosa, Blau und Hellbraun verlaufen um den Schriftraum, dazwischen Goldpunkte. 140v rosafarbene Deckfarben-Initiale mit Blattornamenten im Buchstabenkörper über 3 Zeilen, grüner Rahmen, Binnengrund rot-golden; Akanthusranken in Rosa, Grün und Rot verlaufen am Blattrand, dazwischen Goldpunkte; am Rand beschnitten.

Einband: Renaissance     Streicheisenlinien   Blindstempel   Rolle        
Renaissance-Einband: Braunes Leder über Holz mit Blinddruck. Das braune Leder wurde über das ursprünglich vorhandene rosafarbene Leder geklebt. VD und HD gleich: Streicheisenlinien bilden ein Rahmenband und ein senkrecht geteiltes Mittelfeld. Das Mittelfeld ist gefüllt mit quadratischen Blütenstempeln, das Rahmenfeld mit einer Rolle mit Blumenranken. Am VD fehlen 2 Schließenbeschläge, am HD sind die Schließenbänder abgerissen. R mit 3 Doppelbünden, mit gelbgrauer Ölfarbe überstrichen, am Schwanz alte Signatur der erzbischöflichen Hofbibliothek C.328.B.A.S. Kapital und Schwanz mit blauen und rosafarbenen (?) Fäden umstochen. Signakel.


Der Codex stammt aus dem Besitz von Rudolph von Kuenburg, 1503-1526 Dompropst von Salzburg (vgl. Manfred Jos. Thaler: Das Salzburger Domkapitel in der Frühen Neuzeit. Frankfurt 2011, S. 17), dann ist die Handschrift in der erzbischöflichen Hofbibliothek nachweisbar.
Beatrix Koll

---------------   Addenda/Corrigenda bitte melden!    ---------------

"Thorndike-Kibre", "Chevalier", "Haimerl", "Leroquais, Livres d'heures", "PL"
alle Initien
(VD-Spiegel) Alte Signaturen (19. Jh.) 60, E.53, III.1.K., 104, V.1.J.200. Notizen: Gregorius: Mala quae nos hic ... Augustinus: Felix ... quae compellunt ad meliora.
(1r-2v) Unbeschrieben, lediglich alte Signatur (19. Jh.) auf 1r.
(3r-237v) Breviarium Salisburgense (Stundenbuch).
(3r-8v) Liturgisches Kalendar. Ausstattung und Aufbau: Mehrzeilige KL-Initialen in Rot und Blau, Grün und Blau sowie Braun und Blau, Zahl der Monatstage (Thorndike-Kibre 653,3) in roter Tinte. Aureus numerus (rot), Hora coniunctionis (rot), Littere dominicales (alle A als rote, blaue und grüne Lombarden im Wechsel). Festränge (in Rot): antiphona, III lectiones, IX lectiones, bini. Sternzeichen mit roter Tinte bezeichnet.- Salzburger Kalendar, rot hervorgehoben u.a. Rudberti episcopi (27.3.), Rudberti episcopi festum (24.9.), Dedicacio ecclesie Saltzburgensis festum (25.9.), Translatio s. Virgilii festum (26.9.), Virgilii episcopi festum (27.11.). Erentrudis nur mit schwarzer Tinte eingetragen.
(9r) Notiz: Bernhardo in libro bene vivendi In feria ... Ursprünglich aufgeklebtes Blatt abgelöst.
(9v-10v) Unbeschrieben.
(11r-11v) Innocentius IV. papa (zugeschr.) Oratio ante faciem Christi dicendum (Chevalier Nr. 17914).).
   1
11r Tit.: Oratio ante faciem Christi dicendum alias ante veronicam, de qua habentur tres antiphona et quadraginta dies Indulgenciarum ab Innocencio Papa quarto.
Ave facies praeclara que pro nobis in crucis ara ... (11v) Oratio. Inc.: Deus qui nobis signatis lumine vultus ...
(12r-12v) Unbeschrieben. Auf fol. 12v war ein Blatt aufgeklebt, Reste des Klebers sind sichtbar.
(13r-21r) Orationes.
   1
13r (13r-14v) Oratio ante altare. Üb.: Finita missa inclinatus ante altare dicat. Inc.: Placeat tibi sancta trinitas hoc obsequuium servitutis meae ... (Auch in M II 244, 96v).
(14v-16r) Oratio cottidiana. Üb.: Sancta oracio scripta est in Ecclesia sancti Iohannis de Laterano Rome in quodam lapide litteris concavatis ... Inc.: Deus qui pro redemptione mundi voluisti nasci, circumcidi ...
(16v-17r) Oratio, S. Gregorius zugeschrieben (Haimerl 92, Anm. 542 u. 121, Anm. 710; Leroquais, Livres d'heures II, 346). Üb.: Oracio pyssima Sancti Gregorii qui concessit omnibus penitentibus ... Inc.: O domine Iesu Christe, adoro te in crucem pendentem ...
(17v-21r) Oratio, S. Augustinus zugeschrieben. Üb.: Sequitur oracio eximy doctoris sancti Augustini devotissime dicenda xxxiii diebus genibus inflexis ad obtinenda omnem graciam. Inc.: O dulcissime domine Iesu Christe, verus deus qui de sinu patris omnipotentis missus es ...
(21r) Oratio ad angelum proprium. Üb.: Oracio ad proprium angelum. Inc.: Angele dei qui custos es mei ...
(21v) Wappen des Dompropstes Rudolph von Kuenburg.
(22r-26v) Augustinus (zugeschr.) Morgengebet zur hl. Trinität (Erster Abschnitt aus: Soliloquia 2,6 (PL 32, 889), die weiteren vier Abschnitte abgedruckt in PL 101, 1399B-1399D). Mit Angabe von Versikeln und Antiphon Libera nos.
(26v-34r) Gradualpsalmen.
(34v-71r) Totenoffizium. (34r-37v) Vesperae mortuorum. (37v-71r) Vigiliae mortuorum. Mit Angabe von Antiphonen und 9 Lektionen. Ab 67v Gebete pro episcopis, pro episcopo, pro uno sacerdote, pro pluribus, in anniversario, pro congregacione, pro patre et matre, pro uno defuncto, pro famula, pro viro et femina, pro elemosinariis, pro non secutis penitenciam, pro in cimiteriis, generalis oracio (2).
(71v-114r) Cursus BMV.
   1
71v Tit.: Sequitur cursus omnium horarum de beata virgine. Ad matutinum.
Domine, labia mea aperies ... (105r) Hymnus Ave maris stella ... (105v-110r) Suffragien de sancta trinitate, de sancta cruce, de angelis, de s. Iohanne baptista, Petri et Pauli, de apostolis, Stephani, de martiribus, Rudberti, Virgilii, Martini, De s. Augustino, de confessore, Katherine, de virginibus, de omnibus sanctis, pro pace. (112r) Complet-Hymnus Rex Christe clementissime ...
(114v-135r) Bußpsalmen, Litanei und Fürbitten. (114v) Septem psalmi poenitentiales. Hymnus Veni creator spiritus ... (122r) Litaniae. (128v) Preces pro papa, pro episcopo, pro principibus, pro congregacione, pro concordia, pro iter agentibus, pro inimicis (?), pro penitentibus, pro elemosinariis, pro tribulatis, pro familiaribus, in temptacione cogitacionum, pro peticione (?) lachrymarum, pro vivis et defunctis, generalis, Conclusio, pro peccatis collecta, pro seipso, Oratio pro peccatis, contra mortalitatem, in dedicacione ecclesie, in dedicacione altaris, de patronis.
(135r-140v) Mess- und Passionsgebete.
   1
135r (135r) Orationes ante missam dicendam. Inc.: Omnipotens et misericors deus, ecce ego indignus et miserrimus peccator ... (136r) Inc.: Obsecro te piissime redemptor mundi per sacrosanctum corpus ... (137r) Inc.: Domine Iesu Christe gloriose conditor mundi qui cum sis splendor gloriae ...
(138r) Orationes de passione Christi dicenda ante missam. Inc.: Acerbissimam passionem tuam, domine Iesu Christe, mortis angustiam ... (139r) Inc.: Domine Iesu Christe, fili dei vivi, immensam clementiam tuam humiliter deposco ... (139v) Inc.: Domine Iesu Christe, fili dei vivi, pone passionem tuam et mortem tuam ... (140r) Inc.: Agimus tibi gratias, omnipotens sempiterne deus, pro nostra sanctissima creatione, recreatione ...
(140v-148v) Accessus altaris. Hymnus Veni creator spiritus ... Mit Angabe von Psalm, Antiphon, Capitulum, Preces, Orationes. (146r) Quando sacerdos deponit vestes, Ad locionem manuum. (147r-148v)) Ad humerale, ad albam, ad zonam, ad manipulum, ad stolam, ad casulam.
(148v-151r) Recessus altaris. Mit Angabe von Antiphon, Preces, Orationes.
(151r) Oratio post missam. Inc.: Gratias tibi ago piissime deus qui me miserum peccatorem ad sacerdotale ... (152v) Post communionem. Inc.: Ineffabilem misericordiam tuam oro domine Iesu Christe ut hoc sacramentum ... (153v) De passione domini oratio. Inc.: Domine Iesu Christe fili dei vivi, creator et resuscitator humani generis ... Mit Antiphonen Dum fabricator mundi und O admirabile precium sowie Versikel.
(157r) Oratio de quindecim verbis Christi in cruce: Üb.: Oracio devota de 5decim verbis Christi in cruce prolatis de qua sunt 7 anni et totidem carene indulgenciarum. Inc.: Domine Iesu Christe qui septem verba ultimo die vitae tuae in cruce pendens dixisti ...
(158v-172v) Mariengebete u.a.
   1
158v (158v) Üb.: Oracio multum bona de sancta Maria. Inc.: Domina mea sancta Maria perpetua virgo virginum mater summae benignitatis ...
(162v) Üb.: De Sancta Maria. Inc.: Spes Christianorum et omnium in te sperantium virgo sancta Maria mater domini ...
(163r) Ave Maria. Inc.: Ave Maria gratia plena, dominus tecum ...
(163v) Oratio de omnibus sanctis. Inc.: Rogo sanctam Mariam matrem tuam, domine Iesu Christe, et omnes sanctos angelos et omnes virtutes ... Mit Antiphon Laudem dicite deo nostro und Oratio Deus qui omnibus sanctis tuis coronam dedisti.
(164v) Üb.: Refugium ad beatam virginem. Inc.: In manus tuas, o virgo Maria excellentissima regina ...
(165r) Üb.: Ad Beatam virginem tempore pestilencie dicenda oracio. Inc.: Ave Maria, mater gratiae, ave Maria mater misericordiae ...
(165v) Üb.: Contra pestilenciam. Inc.: O Iesu salvum me fac famulum tuum N. deus meus sperantem in te ...
(166r) Üb.: Ad beatam virginem contra eandem pestem. Inc.: Regina coeli laetare alleluia, quia quem meruisti portare ... Collecta Omnipotens clementissime deus qui vite et mortis ordinariam habes ...
(166v) Üb.: Innocencius papa dedit omnibus orantibus sequentem oracionem ante ymaginem beate virginis in sole xi milium annorum etc. Inc.: Ave sanctissima Maria mater dei regina coeli, porta paradisi ...
(167r) Inc.: Virgo dignissima sponsa inditoris domina praedulcissima ...
(167v) Inc.: O clemens o pia dulcis Maria funde preces ...
(167v) Üb.: Sequitur devota oracio de Compassione beate Marie virginis. Inc.: Admoneo te dulcissima et piissima virgo Maria, illius tristitiae ... Nach den 5 Strophen ist jeweils ein Pater noster und ein Ave Maria zu sprechen.
(169v) Üb.: Oracio devotissima ad beatam virginem Mariam. Inc.: Obsecro te domina sancta Maria, mater dei, pietate plenissima ...
(172r) Üb.: Sequitur oracio post confessionem. Inc.: Omnipotens sempiterne deus misericordissime qui venisti peccatores redimere ...
(173r-173v) Unbeschrieben.
(174r-205v) De passione domini.
   1
174r (174r-183r) Psalmi de passione domini. Üb.: Sequuntur psalmi de passione domini. Inc.: Deus deus meus, respice in me ...
(183r-184r) Orationes de passione domini. Inc.: Domine Iesu Christe qui in cruce moriens ... Inc.: Domine Iesu Christe, filii dei vivi, inmerge me profundo ... (184r) Inc.: Omnipotens sempiterne deus qui humano generi ad imitandum ... Mit Angabe von 2 Antiphonen Cum fabricator mundi mortis ... O admirabile precium ...
(184r-205v) Cursus de passione domini. Üb.: Cursus de passione domini sexta feria dicendus. Domine labia mea ... Mit den Hymnen Qui pressura mortis dura, Christum ducem qui per crucem redemit nos, Tu qui velatus facie fuisti, Hora qui tertia ductus fuisti ad supplicia, Crucem pro nobis subiit et stans, Beata Cristi passio sit nostra liberatio, In passione domini qua dat salus homini, Quasi iacuisti mortuus impetra rex innocuus.
(205v-222v) Orationes.
   1
205v (205v) Üb.: Secundum beatum Ieronimum in principio cuiuslibet boni operis premittatur signum sancte crucis in fronte sic dicendo. Inc.: Aperi os meum domine ad benedicendum et glorificandum ...
(205v) Oratio ad s. trinitatem. Inc.: Tibi ago laudes et gratias, o summa sanctissima et individua trinitas ...
(206v) Oratio pro indulgentiis. Üb.: CCC dies indulgenciarum. Inc.: Obsecro te, domine Iesu Christe fili dei vivi, ut passio tua sit mihi virtus ...
(206v) De omnibus sanctis. Inc.: Universi cives coeli, precor vos menti fideli ... O virgo Maria coelorum regina atque omnes sancti ...
(207v) Octo versus S. Bernhardi. Inc.: Omnipotens splendor aeternae lucis per signum sanctae crucis ...
(209r) Inc.: Deus qui suberbis resistis gratiam ... Inc.: Omnipotens sancte deus qui Ezechiae regi Iuda ...
(209v) De proprio angelo. Inc.: Angele sancte custos animae meae quia ego tibi commissus ... Inc.: Sanctissime angele dei custos meus ...
(210r) Collecta. Inc.: Deus qui tuum aeternaliter mihi praepositum ...
(210r) De s. Augustino. Inc.: Deus propitius esto mihi peccatori et custos omnibus diebus ...
(212v) Oratio, Bernhardus Clarevallensis zugeschr. Üb.: Quicumque Cristi fidelium sequentem oracionem a beato Bernardo editam omni die semel devote oraverit secure confidat ... Inc.: Bone Iesu, o dulcis Iesu, o Iesu fili virginis Mariae plenus misericordia ...
(214v) Inc.: Benignissime domine Iesu Christe fili dei vivi, respice super me miserum peccatorem ...
(215r) Oratio ad corpus Christi pro indulgentiis. Üb.: Salutacio ad venerabile sacramentum dicenda de qua sunt C et xl dies indulgenciarum. Inc.: Ave verum corpus domini nostri Iesu Christi natum ex Maria ...
(215v) Oratio ad calicem. Üb.: Quando elevatur calix. Inc.: Ave vere sanguis domini nostri Iesu Christi qui de latere ...
(215v) Oratio ad corpus Christi pro indulgentiis. Üb.: Oracio devota et multis indulgenciis dotata sub elevacione sacramenti dicenda ... Inc.: Domine Iesu Christe, fili dei vivi, qui hanc sacratissimam carnem de gloriosa virgine ...
(216v) Oratio ad corpus Christi pro indulgentiis. Üb.: Quicumque oracionem sequentem flexis genibus devote dixit sub elecavione vel alias ... a Iohanne papa 12° mille annos venialium et centum criminalium. Inc.: Anima Christi sanctissima sanctifica me Corpus Christi ...
(217v) Oratio ad corpus Christi pro indulgentiis. Üb.: Alia de qua sunt CCC dies indulgencie concesse. Inc.: Ave Iesu Christe verbum patris filius virginis agnus dei ...
(218r) Oratio ad corpus Christi pro indulgentiis. Üb.: Indulgenciarum papa Iohannis dedit 20 dies. Inc.: Dulce nomen domini nostri Iesu Christi et nomen gloriosae virginis Mariae ...
(220r) Ante missam. Inc.: Ante conspectum divinae maiestatis tuae domine, ego reus ...
(220v) Oratio de BMV post missam. Inc.: O serenissima et inclita mater domini nostri Iesu Christi sancta Maria ...
(221r) Conclusio. Inc.: O clementissime pater universorum conditor et redemptor, maiestatis tuae potentiam ... Visita quaesumus domine domum istam et omnes insidias ...
(222r) Inc.: Ecce crucem domini, fugite partes adversae. Vicit leo ...
(222v-231r) Antiphonae et Orationes de sanctis. Andreas, Iacobus, Laurentius, Sebastianus, Erasmus, Christophorus, Achatius, Barbara, Margaretha, Nicolaus, Udalricus, Antonius, Leonhardus, Franciscus, Antonius de Padua, Ludovicus rex Franciae, Alexius, Henricus, Elisabeth, Kunegundis, Helena, Maria Magdalena, Anna, Martha, Ludovicus, Dionysius.
(231v) Oratio.
   1
231v Domine nostri creator omnipotens, si nollet tua maiestas quod hanc infirmitatem haberem ...
(232r-232v) Oratio (Nachtrag).
   1
232r Studeamus factis implere quae illi iusserunt, discamus eorum exemplo mundi divitias contemnere ...
(233r-234v) Confessio cottidiana.
   1
233r Tit.: Üb.: Modus iniungendi penitenciam confessionis quottidiane.
Doleatis de commissis, caveatis a futuris ... Mit Angabe von Antiphonen und Versen.
(235r-236v) Unbeschrieben.
(237r-237v) Gebet, dt.
   1
237r O herr Ihesu Christe des waren lebentigen gottes sun, durch alles das, das du ye erlitten hast, von anfang ...
(238r-238v) Nachträge und Notizen, verso stark abgerieben und kaum mehr lesbar.