Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=8309 
Salzburg, Universitätsbibliothek, M II 152
MEDIZINISCHE SAMMELHANDSCHRIFT
Olim: V.2.E.52    Papier   243 Bl.   (335-338) × 235   Salzburg, um 1467/1472
Provenienz/Letztbesitzer: Salzburg, Erzbischöfliche Hofbibliothek
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 5)

Wasserzeichen: Gekreuzte Pfeile, steigender Löwe. Lagen: 9.VI108 + (VII-1)121 + 9.VI229 + VII243; Reklamanten großteils abgeschnitten; auf 243v Lagenangabe 20 sexterni. Neue Blattzählung.
Schrift:
Schriftart: Bastarda
Schriftraum zweispaltig: (245-252) x (158-162); Schriftraum mit Tinte gerahmt, 122r-229v mit Doppelstrichen. 50-59 Zeilen. Bastarda aus dem dritten Viertel des 15. Jh. von einer Hand.
Ausstattung: Rubriziert   
Rote Überschriften, Auszeichnungsstriche, 2-5zeilige Lombarden (1ra-36vb Platz für Initialen ausgespart), wenige Randglossen.

Einband: Salzburg     Gotisch     Streicheisenlinien   Blindstempel        
Werkstatt: Ulrich Schreier
Einband restauriert
Spätgotischer Einband von Ulrich Schreier (Laurin 1959, Gruppe I), 1961 restauriert: Dunkelbraunes Leder über Holz mit Blindstempelverzierung. VD und HD gleich: Streicheisenbänder bilden Mittelfeld und zwei Rahmenfelder. Doppelte Streicheisenlinien bilden im Mittelfeld ein Rautenmuster, an den Kreuzungspunkten kleine Blütenstempel (Wind 1982 Nr. 108), in den Freifeldern 5blättrige Rosette (Wind 1982 Nr. 135). Im inneren Rahmen an den Ecken 5blättrige Rosette (Wind 1982 Nr. 135), im Freifeld Blattstempel (Wind 1982 Nr. 38). Äußeres Feld mit Spitzbogen, Lilienstempel und Blattstempel (Wind 1982 Nr. 38). VD mit 2 verzierten (4blättrige Rosette) Messingbeschlägen. HD mit 2 erneuerten Schließen. Leder des R erneuert, R mit 3 Doppelbünden, ursprünglich mit gelbgrauer Ölfarbe überstrichen, altes Signaturenschildchen der erzbischöflichen Hofbibliothek abgelöst. Gelber Schnitt.


Die Handschrift stammt aus dem Besitz von Erhard Manseer (Mönch von St. Peter/Salzburg, Profess 1475; 1467-1473 Viceplebanus der Dompfarre in Salzburg, später Abt von Seeon) und kam dann in die erzbischöfliche Hofbibliothek.
Vorbesitzer: Salzburg, Erzbischöfliche Hofbibliothek
Beatrix Koll

---------------   Addenda/Corrigenda bitte melden!    ---------------

"Wind 1982", "Wind 198", "Thorndike-Kibre"
alle Initien
(VD-Spiegel) Besitzervermerk des 15. Jh. Iste liber est magistri Erhardi Mänseer in quo infra scripta continentur. Darunter Inhaltsverzeichnis, geschrieben von der Hand des Erhard Manseer. - Alte Signaturen III.3.D., 317, V.2.E.52., 47..
(1ra-58vb) Mundinus de Foro IulioSynonima medicinae nach Simon de Ianua (Thorndike-Kibre 1288,5).
   1
1ra Tit.: Incipiunt synonima medicine Mundini.
Quoniam nihil carius et ammirabilius antiquis fuit quam brevissime loqui ... — ... et sapore zedoariae remissi tamen. Sch.: Deo gracias.
(59ra-61vb) Synonyma, lat.-dt. Als Quellen sind Mesue und Serapion angeführt. Wenige dt. Erklärungen, z.B. wald ampher, krotenpluemen, steckrueben, spierlinge..
   1
59ra Anabula assimilatur elleboro nigro, anathora (recte: anchora) assimilatur baccharia ... — ... zegibel id est zinziber.
(62ra-70rb) Synonyma, lat.-dt. (vgl. Thorndike-Kibre 148,3: Petrus Hispanus). Wenige dt. Erklärungen, z.B. pachstelczen, prun kress, meher pinzen, wallwurcz, erdperkrawt, bluetstain, judenstain, flechziug, hederich, syngrüen, das mos das aus den aichen paumen wechst.
   1
62ra Arthemisia vel canaparia id est matricaria maior, anatella est matricaria ... — ... zaufaratab id est ysopus.
(70va-71va) Mundinus de Foro IulioPondera (vgl. Thorndike-Kibre 1058,10. - Axel Bergmann, Pondera medicinalia mediaevalia. Der Tractatus de ponderibus des Mondino de' Liuzzi und andere metrologische Kleintexte des lateinischen Mittelalters ... Marburg 2008 [online], 41ff.).
   1
70va Tit.: Pondera secundum scripta Mundini.
Pondera, gradus (?) vel mensurae quae in arte medicinae reperiuntur sunt haec quae subtili ingenio et sollertiori studio ... — ... et semen eius kyrat [...]. Sch.: Expliciunt pondera medicinarum secundum scripta Mundini.
(71va-71vb) Medizinische Texte (anonym): De conservatione medicinarum.
   1
71va Aurea potest conservari in sua efficia per annos 2, adranum per xii annos ... — ... zinziber viridis multo tempore.
(72ra-72vb) Unbeschrieben.
(73ra-88rb) Medizinische Texte (anonym): Tabulae medicinarum simplicium et compositarum (vgl. Thorndike-Kibre 1031,3. Als Quelle ist Arnoldus de Villanova angegeben).
   1
73ra Tit.: Incipiunt medicine simplices contra humores frigidos capitis una cum ducentibus ad caput.
Paeonia, utraque ruta, origanum, utraque pollicaria ... (86ra) Nunc dicendum est de proprietatibus medicinarum compositarum magistri Arnoldi de Villa nova ... (87r) De dosibus et correctione et fortificatione medicinarum. Cassiafistula ... — ... zuccarum violarum eadem dosis.
(88va-88vb) Unbeschrieben.
(89ra-121rb) Bernardus de Gordonio Regimen sanitatis (= De conservatione vitae humanae pars IV) (Thorndike-Kibre 1420,1). Auch in M II 128, 281ra-311vb.
   1
89ra Tit.: Regimen excellens valde conservatum.
Secundum intentionem Aristotelis primo Ethicorum vita est triplex ... (90vb) Mulier cum approximat partui ... — ... bene autem mori est via in vitam aeternam ad quam nos perducat Christus filius dei vivi.
(121va-121vb) Unbeschrieben.
(122ra-149vb) Iohannes de Sancto Amando Areolae (Thorndike-Kibre 1484,1 und 855,7).
   1
122ra Tit.: Incipiunt aureole Iohannis de sancto Amando de natura simplicium medicinarum valde utilis.
Sicut dicit G(alenus) primo de simplici medicina capitulo viii: Non est possibile ... Medicina abstersiva habet proprietates movendi humores ... — ... membrum respicientem et ipsum confortantem.
(150ra-184va) Iohannes de Sancto PauloBreviarium (Thorndike-Kibre 153,6 und 1284,6).
   1
150ra Tit.: Breviarius magistri Iohannis.
Assiduis petitionibus me, carissimi socii, compendiose morborum signa ... Quoniam longitudini in hoc opere parcere destinavimus ... — ... secundum scripturam vestra opera dirigente deo omnipotenti.
(184vb) unbeschrieben.
(185ra) Avicenna De viribus cordis, übersetzt von Arnoldus de Villanova (Thorndike-Kibre 273,9). Auch in M III 45, 230ra.
   1
185ra Tit.: Incipit liber Avicenne de viribus cordis et medicinis cordialibus translatus a magistro Arnoldo Barcinone. Capitulum primum de generacione spiritus et generibus eius et principiis sue generacionis et formacionis.
Creavit deus ex concavitatibus sinistram cordis auriculam ... — ... cum laude dei qui virtutem largiri dignatus est opusculum terminandi.
(196ra-202rb) Petrus de Abano De venenis (Thorndike-Kibre 1373,3 und 1234,1). Auch in M I 37, 217r.
   1
196ra Tit.: Incipit tractatus de venenis doctoris Petri de Abano.
Sanctissimo in Christo patri domino domino Innocentio divina gratia summo pontifici ... Quod venenum appositum (! recte: oppositum) est cibo ... — ... et ideo mater omnium medicinarum teriaca est a medicis appellata.
(202va-217vb) Isaac Iudaeus (?)Liber de gradibus simplicium, übersetzt von Constantinus Africanus (Thorndike-Kibre 1273,2 und 11,10).
   1
202va Tit.: Incipit liber graduum Constantini de simplici medicina.
Quoniam disputationem simplicis medicinae universaliter prout ... (203ra) Absinthium calidum est in primo gradu ... — ... zedoaria accipiantur. Similiter etiam vini odorem auffert.
(217vb) unbeschrieben.
(218ra-224vb) Medizinische Texte (anonym): Practica de solutivis compositis.
   1
218ra Tit.: Practica de Pavia commendabilis.
Dicto de solutivis simplicibus dicendum est nunc de compositis quibus magis utimur ... — ... aloes 31 confice et ... pillem.
(225ra-227ra) Rasis Practica puerorum (Thorndike-Kibre 152,10).
   1
225ra Tit.: Incipit practica de egritudinibus puerorum asscripta Rasis utilis.
Assafati (recte: Assahaphati) accidit pueris et forte accidit in facie et generatio eius ... — ... 31 olei quod sufficit. Sch.: Explicit practica puerorum secundum Rasim.
(227ra-227va) Medizinische Texte (anonym): Practica puerorum (Thorndike-Kibre 1028,9). Auch in M III 67, 456vb.
   1
227ra Tit.: Incipit alia practica de infirmitatibus puerorum brevis.
Passiones puerorum adhuc in cunabulis existentium sub brevi mihi placuit tractare ... — ... et confert mulieribus epilenticis.
(227va-229vb) Richardus Anglicus (?)Signa de distinctionibus febrium.
   1
227va Tit.: Signa Richardi de disctinccionibus febrium.
Quia aegritudinum quaedam sunt naturaliter longae, quaedam naturaliter breves ... — ... et mortem propinquam his visis [...] relicto fuge etc.
(230ra-230vb) Unbeschrieben.
(231ra-238vb) Medizinische Texte (anonym): Tractatus de urinis.
   1
231ra Tit.: Incipit tractatus de urinis et primo de coloribus simplicibus urinarum.
Nota secundum operationem naturae sunt colores urinae nam omnis operatio naturae ... Color albus ut aqua purissima (Thorndike-Kibre 234,10) ... — ... aut quia est nimis magnus aut nimis parvus.
(239ra-239vb) Medizinische Texte (anonym): De pulsu (Thorndike-Kibre 1150,12).
   1
239ra Tit.: Sequitur tractatus de iudicio pulsus.
Pulsus est motus receptaculorum spiritus ex diastole et sistole compositus ... — ... quas debet scire qui vult bene iudicare ut superius narratum est.
(240ra-243rb) Medizinische Texte (anonym): De calculo.
   1
240ra Tit.: Incipit subtilis materia de calculo videlicet qualiter et ex quo generatur in vesica et renibus.
Calculus generatur ex frigido ingrossante ut ex glacie cristallus vel ex calido dissolvente ... — ... illa etiam curant calculum ut savina gentiana peucedarium ...
(243va-243vb) Unbeschrieben, lediglich Lagenangabe 20 sexterni.