Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=8335 
Salzburg, Universitätsbibliothek, M II 189
MEDIZINISCHE SAMMELHANDSCHRIFT (lateinisch/italienisch)
Olim: V.2.H.151    Pergament und Papier   237 Bl.   (280-283) × 210   Padua, 1433, Nachtrag aus 1443   
Provenienz/Letztbesitzer: Salzburg, Erzbischöfliche Hofbibliothek
 Volldigitalisat



Literatur zur Handschrift (Anzahl: 2)

Papier stockfleckig und mit Wasserschäden, besonders 1r-4v und ab 188r, fol. 4 ein Loch (Textverlust) im Papier, 134r-134v starke Verbräunung. Bl. 67 aus Pergament. Wasserzeichen: Dreiberg mit einkonturiger Stange und Kreuz, Drache, Kleeblatt, Dreiberg im Kreis mit einkonturiger Stange und Kreuz, drei Eicheln, Hanfbreche. Lagen: 3.VIII48 + IX66 + (X-2)86 + VIII119 + IX137 + 3.VII179 + IV187 + VI199 + III205 + VI217 + (XI-2)237; Reklamenten tw. abgeschnitten. Neue Blattzählung, zählt auch die Schaltblätter 73, 75 und 89. Auf 237r ein Papierstreifen mit einem Urkundenfragment eingeklebt, genannt ist Wien. Talon auf dem HD mit Pergamentfragment aus dem 12. Jh., lesbar sind Teile von Ps. 74 und 77.
Schrift:
Schriftart: Bastarda
Schriftraum 1r-16v und 190r-237v einspaltig: (200-205) x (135-140); 1r-16v 46-47 Zeilen; 17ra-189vb zweispaltig: (200-210) x (140-152); 49-55 Zeilen; ab 182r Schriftraum und Zeilenzahl stark wechselnd. Großteils mit Stift gerahmt. Bastarda (italienischer Herkunft?) aus 1433 von 3 Haupthänden: 1) 1r-16r. 2) 16v-64ra, 69ra-179ra. 3) 64ra-68ra, 179rb-179vb. Zeitgleiche Ergänzungen von mehreren Händen ab 180r.
Ausstattung: Rubriziert   
Rote Überschriften, Paragraphenzeichen, Unterstreichungen, 2-3zeilige (Perl-)Lombarden; 1r 5zeilige rote Lombarde mit flüchtigen Rankenausläufern. 218r rote Lombarde mit Maske im Binnenfeld. 179rb-216r nicht rubriziert. 237r astronomisches Instrument mit Drehscheibe zur Bestimmung des Mondalters für das Jahr 1443.

Hs. enthält 1 Fragment
VDSVD-Spiegel   Pergament   14. Jh.
Beschnittenes Doppelblatt.
Schrift:
Schriftraum: Zeilenzahl: 38   
Schriftart: Textualis
Schriftraum einspaltig, ca. (171-175) x 60; mit Tinte gerahmt, 38 Zeilen auf Tintenlinierung.
Ausstattung: Rubriziert   
Rote Auszeichnungsstriche und 2zeilige (Perl-)Lombarden.

Einband: Gotisch     Schmucklos        
Einbandfragment oder Abklatsch vorhanden
Spätgotischer Einband: Pergamentfragmente über Karton. Auf dem VD ein kopfständig aufgeklebtes Pergamentfragment aus dem 15. Jh.: Register zu einem medizinischen Text, lesbar sind die Buchstaben A-B. Auf dem HD ein Pergamentfragment mit der Aufschrift Cirurgia (kopfständig). Möglicherweise sind die Einbanddecken bei einem frühen Restaurierungsversuch vertauscht worden. Aus der gleichen Handschrift ist ein Fragment auf den Spiegel des HD geklebt worden. R mit 3 Doppelbünden, ohne Einbanddecke, am Schwanz alte Signatur der erzbischöflichen Hofbibliothek R.2.84.B.A.S. Kapital und Schwanz umstochen.


Die Erwähnung "in studio Paduano" 179vb weist möglicherweise auf eine Produktion der Handschrift in Padua hin, das im 15. Jh. als Zentrum der Medizin galt. Auch die Nennung eines "Ugo Bezus medicus Senensis" (Hugo Bentius de Siena) 184r sowie Texte in italienischer Sprache 184v und 203r verweisen zumindest auf eine Entstehung in Oberitalien. - Wann die Handschrift an die erzbischöflichen Hofbibliothek gelangte (vgl. Signatur auf dem R), ist nicht bekannt.
Vorbesitzer: Salzburg, Erzbischöfliche Hofbibliothek
Beatrix Koll

---------------   Addenda/Corrigenda bitte melden!    ---------------

"Thorndike-Kibre", "Kaeppeli"
alle Initien
(VD-Spiegel) Eberhardus Bethuniensis Graecismus (?), Fragm. - Alte Signaturen V 2 H 151, 46 mit Bleistift auf das Pergament geschrieben. Oben mit Tinte Theodorici et Guilelmi de Placentia Chirurgia.
(1r-66va) Guillelmus de Saliceto Chirurgia (Thorndike-Kibre 1141,8).
   1
1r Tit.: Incipit compendium cirurgie Magistri Theodori medici domini imperatoris et est Cirurgia Magistri Gulielmi de Placentia.
Propositum est tibi bone edere librum de opere manuali ... — ... et albaras et morpheae. Finis huius cirurgiae. Sch.: Anno 1433 in vigilia corporis Christi per etc.
(66vb) De laxativo.
   1
66vb Item laxativum bonum. Recipe testam ancae aut anete (recte: anatis) aut galinae ...
(67ra-68ra) Register zum Werk 69ra-148vb.
(68ra-68rb) Nota de impraegnatione, Nota de menstruis.
(68v) Nota de impraegnatione.
(69ra-148vb) Theodoricus de CerviaPractica chirurgiae (Kaeppeli 3678, diese Hs. genannt; Thorndike-Kibre 350,1, diese Hs. genannt).
   1
69ra Tit.: In nomine sancte et individue trinitatis Amen. Incipit Cirurgia edita et compilata a domino fratre Theodorico Episcopo Cerviensi ordinis predicatorum. Prohemium.
Cum unumquem vere chirurgicorum nostri temporis in multis et diversis terris ... — ... calidarum herbarum idem facit. Laus deo. Explicit. Sch.: Explicit cyrurgia que intitulatur filia principis edita et compilata per fratrem Theodorum ordinis predicatorum episcopo (!) Cerviensi. Deo gracias Amen. 1433 die 4. Septembris finivi hoc opus.
(149ra-151vb) Unbeschrieben.
(152ra-169rb) Mundinus Lucius Anatomia (Thorndike-Kibre 1233,6).
   1
152ra Tit.: Incipit Anatomia Magistri Mundini.
Quoniam ut ait G(alenus) 7. terapentice (recte: therapeuticae) methodi auctoritate ... — ... ne agravent pedem etc. Finis. Sch.: Explicit anatomia quam composuit magister Mundinus secundum dicta auctorum medicine die secunda quadragesime hora medie noctis Anno 1433.
(169va-171ra) Bernardus de Gordonio De prognosticis, exc. (Druck: "Lilium medicinae", Lyon 1574, S. 1006-1012).
   1
169va Tit.: Capitulum quintum prime particule tractatui compilato in preclaro studio montis Pesulani a magistro Bernardo de gurdonio (sic) de crisi et diebus creticis. Incipit ergo capitulum quintum prime partis de prognosticatione in apostematibus etc.
IApostema est morbus compositus in quo sunt omnia genera ... — ... et quaedam de aquositate. Finis.
(171ra-172rb) Iohannes de ToledoDe flebotomia.
   1
171ra Tit.: De minucione in apantibus extractum de compendio de regimine sanitatis secundum Iohannem de Toleto.
Datur enim regula de flebotomia quoniam ipsa in omnibus competit ... — ... totum corpus per eas et haec de ventos sufficiant etc.
(172rb-173va) Guilelmus de BrissaConsilium ad removendum carnem superfluam (Thorndike-Kibre 1544,10, diese Hs. genannt, allerdings St. Peter zugeordnet).
   1
172rb Tit.: Consilium Gulielmi de Brissa ad removendum carnem superfluam et ad cicatrizandum et ad consolidandum incipit etc.
Pro Romana super illa duo super quae consilium petitis, scilicet de amotione carnis superfluae ... — ... vel cauterio cui nullo modo consentio.
(173va-174ra) Consilium ad fistulam (Thorndike-Kibre 107,6).
   1
173va Tit.: Consilium ad fistulam.
Ante remedia localia ad fistulam sicut sapientes dicunt ... — ... et haec ad praesens sufficiat etc.
(174ra-174va) De venenis.
   1
174ra Tit.: De venenis receptis in cibis et potibus.
Venenum quandoque in potibus quandoque in cibis reperitur et recipitur ... — ... liberabitur venenatus etc.
Unterkapitel: De cura veneni recepti per morsum vel per puncturam, De morsu canis rabidi, Contra venenum sumptum vel morsum a serpente.
(174vb) De mania.
   1
174vb Mania est infectio mediae cellulae capitis ... — ... et maniaci etc.
(175ra-176va) Bruno Longoburgensis De ruptura Sifac.
   1
175ra Tit.: Hoc capitulum extraxi ex cyrurgia Magistri Bruni de ruptura sifac et descensu intestinorum ad bursam testiculorum.
Haec .n. eminentia in sifac sit ratione rupturae mirach ... — ... sit bene condensa et ducat in didimo.
(176va) De curatione anuli.
   1
176va Tit.: De curacione anuli etc.
In curatione autem anuli sic est procedendum, primo ut pili ... — ... et similibus his ut libet etc.
(176vb-177vb) Bruno Longoburgensis De fistula.
   1
176vb Tit.: Capitulum magistri Bruni de fistula in communi extractum ex cyrurgia sua quam composuit.
Fistula est apostema vel ulcus concavum profundum ... — ... operat in ulceribus quam rotunda etc.
(177vb) Rezept. In arabischer Schrift mit lat. Einfügungen.
(178ra-179ra) Arnoldus de Villa Nova De crepatura Sifac.
   1
178ra Tit.: De crepatura sifac secundum Raynaldum de villa nova incipit feliciter.
Plures incurrunt (?) crepaturam quod ... accidit iuvenibus et robustis ... — ... incisionem seu ruptorem et hoc de (!) pro nunc sufficit. Sch.: Hec dicit Raynaldus de villa nova et est capitulum 3° (!) et ultimum huius libri etc. Deo Gatias (!) etc.
(179ra-179vb) De sciatica.
   1
179ra Tit.: In nomine Ihesu. Sciatica sic curatur ut patet.
Concessa veritate eorum quae mihi oretenus prolata sunt ... — ... doctor magister ... [arabische Schrift] in studio Paduano etc.
(179vb) Arnoldus de Villa Nova De squinantia.
   1
179vb Tit.: Cura squinancie secundum Raynaldi de villa nova.
Prima et dic ex quaquam causa fuerit f. flebotomia de vena capitis ... — ... iulep vel dragmato dent. etc. Finis etc.
(180ra-181vb) De debilitate visus. Albertus Magnus zugeschrieben.
   1
180ra Dominus Albertus patitur debilitatem visus cuius causa est quaedam materia vaporosa ... — ... de toto consilio dicta suficiant.
(182r-184r) Hugo Bentius de SienaDe curatione debilitatis visus. Mit Angaben zur richtigen Ernährung.
   1
182r Iste vir nobilis Triestinus habet oculos conturbatos ita quod aspiciendo ... — ... licet infinita alia dici possunt. Ugo Bezus medicus Senensis.
(184v-185r) Ad depilandum, ital.
   1
184v Tit.: Ad depilandum.
Questo sone recepte a fare che ipilli cazane ... — ... dondo senuso (?) cazudi ipilli etc. Amen.
(185v) Unbeschrieben.
(186ra-187rb) Antonius CermesonusDe cibositate et varia.
   1
186ra Tit.: Consilium pro zibositate Magistri Anthonii de Cermesono.
Recipe pillularum de benedicta infrascriptarum ... — ... Aquae maioranae. Misce et trahatur tepidum.
(187v) Unbeschrieben.
(188ra-188vb) Antonius CermesonusDe provocatione menstruorum.
   1
188ra Tit.: Menstruorum provocativum etc. ut proxime supra efficatius ipso priori immediate.
Recipe pulegii, aneti florum, abrotani, artemisiae ... — ... radice mercurialis etc. ut ibidem. Sch.: Magister Anthonius Cermesoni.
(189ra-189vb) Emplastra.
   1
189ra Recipe glutinis, colophoniae, picis navalis, infrustra incidatur et infundatur in oleo ... — ... ex omnibus fiat cerotum tenax et solidum.
(189vb-190r) Experimenta contra rupturam et crepaturam.
   1
189vb Tit.: Experimentum contra rupturam et crepaturam.
Recipe sanguinem draconis, masticis, thuris ... — ... assellare fiant clistira et suppositoriae.
(190v-191r) Arnoldus de Villa Nova De rheumate, de relaxatione uvulae, de provocatione menstruorum.
   1
190v Tit.: R. de villa nova.
Rheuma est nomen generale ad catarrham, Coryzam et Branchum ... — ... in hieme quam in aestate propter excessum.
(191v) Unbeschrieben.
(192r-197v) Regimen sanitatis universale. Mit Angaben zur richtigen Ernährung.
   1
192r Tit.: Regimen universale casui infrascripto ad provisionem cura conveniens.
Aer communis eligatur quocumque tempore anni frigidus humidus ... — ... quando debetis egredi redeatis ad locum minus calidum.
(197v-198r) Contra imaginationes.
   1
197v Fiat iste sirupus. Recipe betonicae, maioranae, gariofilatae, melissae, celidoniae ... — ... aliquando pulvis alternat... procedendo.
(198v) Unguentum mortificativum.
   1
198v Tit.: Ungento mortificativo.
Recipe Arsenici albi, Opii tebaici excitati ad solem pluribus diebus ...
(199r-199v) Consilium pro provocatione menstruorum.
   1
199r Tit.: Consilium pro provocatione menstruorum.
Primo fiat flebotomia de safena quae est intus ... — ... grosso modo et fiat sufumigium etc.
(200r-200v) De ardore urinae.
   1
200r Tit.: In ardore urine de cibo et potu.
Comedat lac cum melle, risum coctum cum lacte aut farum ... — ... est cibus et potus pro qua dico.
(201r-202v) Regimen sanitatis.
   1
201r Urget affectio, frater egregie, ut vitae tuae salubrae conservationis tribuam in futurum ... — ... assefoetidae aristolochiae lo. bacelaur.
(203r-204r) Regimen sanitatis, ital.
   1
203r Nobele e descreto canene (?) ... — ... ben acontentare Amen.
(204v) Unbeschrieben.
(205ra-205rb) Antonius CermesonusConsilium pro nobili viro.
   1
205ra Tit.: Consilium pro nobili viro Petro ab equis ...
Restaurationem virtutum omnium confortationem videlicet vitalium ... — ... ad libitum et quocumque tempore. Amen. Sch.: Consilium egregii ... Magistri Antonii Cermesoni.
(205va) Electuarium.
   1
205va Recipe de pulpis pectoris alarum ... Fiat electuarium.
(205vb) Unbeschrieben.
(206r-208v) De chiromantia (Thorndike-Kibre 291,12).
   1
206r Cum determinare velim de Chiromantia dicam primo quid sit ... — ... indicio chiromantiae dicta sufficiant. Sch.: Explicit cyromantia Amen. 24 27 12 Iulii.
(208v-209v) Ps. AristotelesDe physiognomia (vgl. Thorndike-Kibre 767,3).
   1
208v Inter ceteras sententias haec est quam te opportet non ignorare ... — ... digitorum et ... significat.
(210r-210v) Unbeschrieben.
(211r-216r) De physiognomia.
   1
211r Advertentis g... ad particulas corporis utriusque sexus secundum seriem ... — ... voluerit etc.
(216v-217v) Unbeschrieben.
(218r-234v) Serapion sive Abulcasis (Halaf Ibn-Abbas az Zahrawi)Liber servitoris (Thorndike-Kibre 446,12). Auch in M II 162, 156ra-177rb.
   1
218r Tit.: Incipit liber servitoris lib. 28 Bulcasim (sic) Benaberacerin translatus a Symene (!) Ianuensi interpretere Abraam Iudei Tortuosiensis.
Dixit aggregator huius operis. Postquam ego collegi ... — ... cum facilitate et serva. Sch.: Completus est liber 28. qui servitoris liber dictus est. Amen.
(235r-236v) Gubertius de FornovoVaria experimenta.
   1
235r Tit.: Infrascripta sunt quedam experimenta extracta de quodam libro quem composuit Magister Gubertius de Fornovo.
Collirium optimum ad dolorem et ruborem oculorum de calida causa ... — ... et fiat electuarium tabulatum ...
(237r) Astronomisches Instrument zur Bestimmung des Mondalters für das Jahr 1443.
(237va) Versus de phlebotomia (Thorndike-Kibre 1685,12).
   1
237va Ver aestas dextram autumnus hiemsque ...
(237va) Nota de phlebotomia.
   1
237va Nota omnes venae capitis manuum et pedum sunt post comestionem minuendae ...
(237vb) Merkvers zu den Tierkreiszeichen und deren Temperamenten. Darunter eine Zuordnung der Qualitäten nach der Humoralpathologie, der Jahreszeiten und der Körpersäfte zu den vier Elementen.
   1
237vb Aries leo sagittarius ignis colericus ...
(237v) Nota de intervallo.
   1
237v Sanctorum (1), sanctis (2), benedictus (3), applicat (4) astris (5) ...
(HD-Spiegel) Siehe Beschreibung des Einbands.