Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=8468 
Salzburg, Universitätsbibliothek, M III 35
ANTONIUS AZARO DE PARMA. PEREGRINUS DE OPPELN. NICOLAUS STOER. IOHANNES FRIBURGENSIS
Olim: V.1.B.36(5)    Papier   312 Bl.   405 × (285-290)   Oberrheingebiet, 2. Viertel 15. Jh.
Provenienz/Letztbesitzer: Salzburg, Erzbischöfliche Hofbibliothek
 Volldigitalisat



Literatur zur Handschrift (Anzahl: 9)

Von Blatt 21 ist ein Teil abgerissen (Textverlust), Fol. 127 ist ein Schaltblatt. Wasserzeichen: Ochsenkopf (fol. 1-8, 148-248; sehr ähnlich Piccard II, I 356: Chambéry 1432-1433), Gekreuzte Schlüssel (fol. 9-147, 249-321; sehr ähnlich Piccard VIII, VIII 60: Chambéry 1437). Lagen: (VI-1)10 + VI22 + II26 + 8.VI122 + (VI+1)135 + 8.VI231 + 4235 - [1+IV][244] + 4248 + 2.VIII280 + (VIII-1)295 + VIII309 + (VII-1)322*; erstes und letztes Bl. als Spiegel auf VD bzw. HD geklebt. Fol. 236-244 wurden im Jahr 1924 heraus genommen und gesondert unter der Signatur M III 36 aufgestellt. Lagenzählung ab 11r: 29, 39 ... 279, fehlerhaft, die dreizehnte Lage wurde in der Zählung ausgelassen. Reklamanten. Neue Blattzählung, zählte ursprünglich auch die Bll. 236 bis 244. Pergamentfälze mit Missalefragment des 14. (?) Jh., Quadratnotation.
Schrift:
Schriftraum: Spaltenzahl: 2   
Schriftart: Bastarda
Schriftraum zweispaltig: (269-275) x (173-200), Zeilenzahl wechselt, Schriftraum mit Tinte und Stift gerahmt. Bastarda aus dem 2. Viertel des 15. Jh. von acht Händen: 1) 11ra-26vb, 60ra-104rb. 2) 27ra-27rb. 3) 27vb-30ra. 4) 30rb-52vb. 5) 53ra-59vb. 6) 104va-205vb, 244va (?). 7) 205vb-235rb, mit kleinen Verzierungen der Buchstaben am oberen und unteren Blattrand. 8) 248va-322*rb.
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Deckfarbeninitiale(n)   
Rote Überschriften, Auszeichnungsstriche, Unterstreichungen, Paragraphenzeichen, 2-4zeilige Lombarden. 11ra, 102vb, 176vb, 210rb, 249ra Deckfarbeninitialen über 3-6 Zeilen: Buchstabenkörper rot oder blau mit Weißmalerei, eingeschrieben in ein blaues bzw. rotes Rechteck mit Weißmalerei; Ausläufer mit Dornblattmotiven und Sternblüten. Fol. 236r-244v mit Federzeichnungen der Planetenkinder und Artes liberales wurden im Jahr 1924 heraus genommen und gesondert unter der Signatur M III 36 aufgestellt.

Einband: Gotisch     Schmucklos             Kettenbuch
Spätgotischer schmuckloser Einband: Braunes Leder (stark abgestoßen) über Holz. Auf dem VD 2 beschädigte Stifte für die Schließen; Aufschrift (vermutlich Inhaltsverzeichnis) auf dem Leder stark abgerieben, so dass sie nicht mehr zu entziffern ist. Am HD 2 Schließenbeschläge, Schließenbänder fehlen; ursprünglich ein Liber catenatus, Beschlag fehlt. Stehkanten abgeschrägt. R mit 4 Doppelbünden, mit gelbgrauer Ölfarbe überstrichen, am Schwanz alte Signatur der erzbischöflichen Hofbibliothek F.1.B.A.S.


E. Frisch lokalisiert die Handschrift nach Basel und datiert um 1420, aufgrund der Wasserzeichendatierung ist jedoch eher ein Zeitraum zwischen 1430 und 1440 für die Produktion anzusetzen. Auf dem Spiegel des VD befindet sich der Eintrag Wyenne anno etc. xliii° (1443); Wasserzeichen ist keines zu erkennen, doch dürfte es sich um das als Spiegel aufgeklebte Gegenblatt des letzten Folium der ersten Lage handeln, das als Wasserzeichen - ebenso wie ein Großteil des Haupttextes - gekreuzte Schlüssel aufweist und somit also zur ursprünglichen Bindung des Codex gehört. Ab 1443 muss sich die Handschrift wohl bereits in Wien befunden haben, 1451 wurde sie von Fredericus Tegenhart, einem Priester der Diözese Konstanz, dem Karmeliterkloster in Wien verpfändet, 1455 endgültig verkauft (vgl. 1r). Auf welchen Wegen der Codex in die erzbischöfliche Hofbibliothek gelangte, ist unklar.
Vorbesitzer: Salzburg, Erzbischöfliche Hofbibliothek
Beatrix Koll

---------------   Addenda/Corrigenda bitte melden!    ---------------

"Thorndike-Kibre", "Schneyer", "Schneyer, Wegweiser", "Schneyer 1958", "Schneyer ", "Franz, Messe", "Walther, Initia", "Bloomfield", "Kaeppeli", "Walther, Proverbia"
alle Initien
(VD-Spiegel) Iohannes de Toleto CRSA Medizinische Anweisung (zugeschrieben) (vgl. Thorndike-Kibre 489, 2). Am oberen und unteren Blattrand alte Signaturen III.2.C, 150(5), V.1.B.36(5).
   1
Spiegel-VD recto Johannes de Toledo in sacra pagina et in utroque iure doctor ordinis beati Augustini indignus canonicus regularis ... rogatus a peritis aliisque quampluribus doctoribus ... — ... mihi non imputetur cui est honor et gloria in saecula. Amen.
(VD-Spiegel verso) Medizinische Texte (anonym): Gedächtnisstärkung.
   1
Spiegel-VD verso Tit.: Aliud remedium ad idem.
Recipe 33 biparis (recte: piperis) longi, galangae ... — ... fiat pulvis qui ligetur lente in saculo ...
(Spiegel-VD) Arnaldus de Villanova Medizinisches Rezept (zugeschrieben).
   1
Spiegel-VD verso Tit.: Hec Arnoldus de nova villa
Nota quod Iohannes Mesue filius ponit quod usus sinapis ... — ... Sch.: Wyenne anno etc. xliii° (1443).
(Falzfragmente) Missale.
(1r) Pfändungsvermerk aus 1451.
   1
1r Anno domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo primo die quinta mensis Octobris ego Fredericus Tegenhart presbiter Constantiensis diocesis manu mea hic propria recognosco me impignorasse librum presentem venerabilibus et religiosis priori et conventui ordinis beate Marie virginis de Monte Carmeli in Wyenna Pataviensis diocesis pro sex florenis ungaricis quos michi bona fide et ex speciali dilectione in prompto concesserunt pro eadem. Manus mea propria pro firmitate. Et sex debent esse quod emendatum est eadem manus. - Darunter durchgestrichen die Verkaufsbestätigung aus dem Jahr 1455: Anno domini mcccclv° ipsa die sancti Valentini martiris ego Fridericus Tegenhart supradictus illum librum [...] vendidi conventui supradicto pro novem florenis ungaricis et in memoriam mei et per [...] benefactorum meorum ipse conventus [...] quadraginta missas videlicet x de sancta trinitate, x de beata virgine, x de angelis dei et x de omnibus sanctis semper cum collecta pro persona mea. Ita est. Manus propria pro firmitate perpetua. Et cassavi supradictam scripturam ego manu mea propria etc. - Alte Signaturen C.33, V.1.B.36a(5).
(1v-10v) Unbeschrieben, nur kurzes Inhaltsverzeichnis (18. Jh.) auf 10v.
(11ra-26ra) Antonius Azaro de Parma OP Sermones de tempore (Schneyer I, S. 303, Nr. 184-196).
   1
11ra Tit.: Sermones postillares Anthonii Parmensis de tempore. Dominica prima adventus.
Expl.   ... Sch.: Et sic est finis sermonum Anthonii Parmensis ab adventu domini usque ad feriam quartam videlicet cinerum. Et consequenter sequitur quadragesimale eiusdem etc.
(26rb-71va) Antonius Azaro de Parma OP Sermones quadragesimales (Schneyer I, S. 291, Nr. 25-26; S. 307, Nr. 231; S. 291, Nr. 28-29; S. 307, Nr. 240-241; S. 292, Nr. 37; S. 308, Nr. 243-244, 249-253; S. 293, Nr. 43-44; S. 309, Nr. 260-265; S. 293, Nr. 52, 56; S. 310, Nr. 276-277; S. 294, Nr. 59-63; S. 311, Nr. 288, 290, 294-295, 300; S. 294, Nr. 73.). Dazu folgende Predigten:.
   5
30va Cum venerit filius ... (Matth. 25,31). Notandum est quod tempus sanctae quadragesimae est institutum ad peccatores iustificandos ... — ... quod nos audire faciat Iesus Cristus qui est benedictus in saecula saeculorum.
50rb (Schneyer VI, 557, Nr. 31)
51rb Iam die festo ... (Ioh. 7,14). Quia tempus quadragesimae est tempus multae devotionis et magnae sanctitatis ... — ... habere gratiam dei in praesenti et gloriam in futuro.
60ra Collegerunt pontifices ... (Ioh. 11,47). Quia sumus in hac quadragesima in abstinentiis, ieiuniis, fletibus et aliis afflictionibus ... — ... ad aeternam gloriam pervenire quod nobis ...
67rb Egressus Iesus in torrentem ... (Ioh. 18,1). Passio domini nostri Iesu Christi a quattuor evangelistis descripta est et ubi unus omisit alius supplevit ... — ... et sic se habet historia passionis domini etc. Sch.: Explicit quadragesimale Anthonii Parmensis. Sequitur nunc sermo primus de resurreccione domini in festo pasche etc.
(71vb-102va) Antonius Azaro de Parma OP Sermones de tempore (Schneyer I, S. 295, Nr. 76; S. 313, Nr. 315; S. 304, Nr. 197-213; 216-228. Dazu folgende Predigten:).
   3
71vb Maria Magdalena ... (Marc. 16,1). Hodie celebramus resurrectionem domini nostri Iesu Christi qui (recte: quae) fuit causa letitiae hominibus et angelis ... — ... et multas alias virtutes habet etc.
88rb Iacobus a Voragine (Schneyer 3, S. 237, Nr. 181)
89ra Dixit Iesus ad quosdam ... (Luc. 18,9). Illud quod magis displicet deo in homine est superbia quae hominem ad peccandum impellit ... — ... Expl.: wie Schneyer I, S. 306, Nr. 215.
(102vb-176va) Sermones de tempore (vgl. Clm 7654).
   5
102vb Tit.: Dominica prima adventus domini.
Nox praecessit ... (Rom. 13,12). In verbo proposito duplex hominis vita vel status describitur. Primus scilicet culpae
(Schneyer, Wegweiser 386)
103va Erunt signa in sole ... (Luc. 21,25). Verbum propositum scribitur in evangelio hodierno. In quo quidem evangelio ipse dominus principaliter duo intendit (Schneyer, Wegweiser 266)
104va Cum audisset Iohannes ... (Matth. 11,2). Secundum quod ait philosophus secundo ethicorum: Ex similibus actibus habitus ... — ... ideo pro eo languescit etc.
...
174ra Oro ut caritas ... (Phil. 1,9). Verbum propositum scribitur in epistola hodierna. Quia secundum doctrinam sancti Augustini vx de trinitate: Inter omnia dona ... — ... et vivere in lumine aeterne veritatis quod nobis etc.
175ra Surgens Iesus ... (Matth. 9,19). Et in evangelio hodierno. Quia secundum apostolum omnis Christi actio est nostra instructio, ideo evangelista in hoc ... — ... possit invenire. Quod ipse vobis praestare dignetur etc.etc.etc. Sch.: Frater minor composuit. (Vgl. Schneyer 1958, S. 112 = Iohannes de Abbatisvilla)
(176vb-235rb) Peregrinus de Oppeln Sermones de tempore et de sanctis (Schneyer IV, S. 548ff., Nr. 2-3, 5, 7-8, 13-14, 16-17, 20-27, 29-32, 34-35, 41, 43, 45-46, 48, 52-53, 55, 57, 59-60, 64, 67, 71-72, 74, 77, 81-104, 106-108, 110, 11, 111, 113-116, 118-130, 132, 134, 136-137, 141-142, 144-156, 160, 162, 164-165, 167, 170, 174, 181, 185, 188. Dazu folgende Predigten:).
   6
187rb Cum appropinquasset Iesus (Matth. 21,1). In hoc evangelio videtur dominus hodie quadrupliciter honoratus esse. Primo asinum adducentes ... — ... est honor huius mundi ergo etc.
187vb O vos omnes ... (Tren. 1,12). Haec sunt verba domini loquentis per Ieremiam prophetam. In quibus hortatur nos ad memoriam suae passionis ... — ... in manus suas mereamur repraesentare. Quod nobis praestare dignetur etc.
189ra Aldobrandinus de Cavalcantibus (Schneyer I, S. 168, Nr. 260)
194vb Schneyer IX, S. 354, Nr. 80.
230rb Schneyer IX, S. 413, Nr. 117.
233ra Vidi dominum facie ... (Gen. 32,30). Ista verba bene possunt ascribi beatae Elizabeth quae vidit dominum quattuor modis. Primo ut liberatorem ... — ... remuneratorem largissimum quam visionem nobis praestare dignetur Iesus Mariae filius. Amen. Sch.: Explicit Peregrinus de sanctis. Deo gracias.
(235va) De laetania (Schneyer IV, S. 567, Nr. 237 u.ö.).
(235vb) Unbeschrieben.
(236r-244v) wurden im Jahr 1924 heraus genommen und gesondert unter der Signatur M III 36 aufgestellt.
(245ra-247rb) unbeschrieben.
(247va-248ra) Messe: De officio missae.
   1
247va Tit.: Hic annotantur aliqua compendiose super officio misse contenta etc.
Sciendum unde missa exordium habuit et quis eam auxerit. Missam in primis ... — ... unde expulsos nos dolemus et reditum illuc petimus etc.
(248rb) unbeschrieben.
(248va-248vb) Ps.BonaventuraTabula ante celebrationem missae consideranda (Schema) (Vgl. Franz, Messe 463, Anm. 1.).
   1
248va Tit.: Hoc opus frater Bonaventura cardinalis dicitur compilasse in quo informat et ammonet quosdam sacerdotes minus caute ...
Primum quod ibi debet esse intentionis discussio, ne propter vanam gloriam ...
(248va) Messe: Versus de missa (Walther, Initia Nr. 17901 und 18072).
(249ra-309rb) Nicolaus Stoer de Swidnitz (Schweidnitz) Expositio missae (Druck: Hain 6808-6810. Vgl. A. Franz, Messe S. 527-530.).
   1
249ra Reverendi patres et domini, cogitanti mihi crebrius ac diligenti indagine ... (249rb) Ad honorem benedictae et individuae trinitatis ... necnon pro felici incremento almae universitatis Lipcensis ... — ... ut in aeternum laudemus qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
(309rb) Gebete, Arten und Anlässe: Contra matricem.
   1
309rb Tit.: Contra matricem.
In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. Domine deus cui militiae assistunt et omnes angeli cum magno tremore, succure mihi ...
(309va-309vb) Notizen, anonyme: De filiabus diaboli.
   1
309va Tit.: Nota de filiabus dyaboli applicandas bene etc.
Unde diabolus habet novem filias quas genuit de uxore sua iniquitate, hanc ideo duxit quia lapsus de caelo ... — ... est communis clericis, claustralibus, militibus, monialibus, servis, nobilibus et innobilibus etc.
(310ra-322*ra) Iohannes de Friburgo OP Confessionale (Druck: Hain 9248; Bloomfield 5755, Kaeppeli 2346).).
   1
310ra Tit.: Incipit tractatus de instruccione confessorum. Prologus.
Simpliciores et minus expertos confessores de modo audiendi ... (310rb) Cum aliquis suam petit confessionem audiri ... — ... celeriter expediant frequentibus ammonitionibus impulsabis etc. Sch.: Et sic est finis huius confessionalis etc.
(322*ra-322*rb) Notizen, anonyme: Merkverse. Unter anderem Walther, Proverbia, Nr. 86, Nr. 2975a (mit Textabweichungen) zu den fünf Sinnen und zum Katechismus; Auflistung der zehn Gebote mit Glossen, Notiz zu den sieben Glaubensartikeln, Gregorius I. zugeschriebene Anleitung zu einem gottgefälligen Leben und Casus episcopales.