Beschreibung ausdrucken Permalink: https://manuscripta.at/?ID=8491
Salzburg, Universitätsbibliothek, M III 67
MEDIZINISCHE SAMMELHANDSCHRIFT
Olim: V.2.B.21    Pergament und Papier   484 Bl.   345×245   Salzburg, 1476
Provenienz/Letztbesitzer: Salzburg, Erzbischöfliche Hofbibliothek
 Volldigitalisat



Literatur zur Handschrift (Anzahl: 5)

Die Blätter 1, 4, 481 und 484 sind aus Pergament. Papier z.T. von der Tinte gebräunt (Tintenfraß). Wasserzeichen: Waage im Kreis, Waage im Kreis mit Stern (einkonturig). Lagen: II4 + 9.VI112 + V122 + 28.VI458 + IV466 + VII480 + II484; Reklamanten großteils abgeschnitten. Neue Blattzählung.
Schrift:
Schriftart: Bastarda
Schriftraum zweispaltig, nur 446r-450v und 460v einspaltig: (233-235) x (151-154), Schriftraum mit Tinte gerahmt, meist 37 Zeilen auf Stiftlinierung. Punktorium. Bastarda aus 1476 von einer Hand.
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   Deckfarbeninitiale(n)   Ranke(n)/Bordüre(n)   Figürlicher Buchschmuck   Wappen   Goldverwendung   Punze(n)   
Buchmaler: Ulrich Schreier
Rote Überschriften, Unterstreichungen, Randglossen; rote und blaue Satzmajuskeln, 4zeilige (Perl-)Lombarden, 5zeilige Lombarden mit Fleuronnée in der Gegenfarbe. 8ra 4zeilige rote Lombarde mit blauem Fleuronnée, 9ra 4zeilige blaue Lombarde mit rotem Fleuronnée, beide vermutlich nicht von der Hand des Ulrich Schreier. 10ra historisierte Initiale Q über 9 Zeilen von der Hand des Ulrich Schreier: Buchstabenkörper grün mit Blattornamenten, Zwickel aus poliertem Gold, blauer Rahmen, eher schlichte Akanthusranken an den Blatträndern; im Binnenfeld Darstellung des Salzburger Erzbischofs Bernhard von Rohr als Arzt: Bernhard vor einem Lesepult sitzend, in der rechten Hand ein Buch, in der linken ein Uringlas haltend; auf dem Pult liegt ein aufgeschlagenes Buch, darin sind Auftraggeber und Datierung genannt: Berenhardus de Ror do man zalt 1476 jar; Öffnungen oben und unten im Lesepult zur Bücherablage. 10r am unteren Blattrand 2 Wappen: links das alte Salzburger Wappen, rechts das Wappen des EB Bernhards von Rohr. - 26va Deckfarbeninitiale C über 6 Zeilen von Ulrich Schreier: Buchstabenkörper blau mit Blattornamenten, Binnengrund und Zwickel aus poliertem Gold (Binnengrund punziert), eingeschrieben in einen grünen Rahmen, Akanthusranken in den Farben Rosa, Grün, Blau und Orange verlaufen am linken und unteren Blattrand; Gold- und Silberpunkte.

Einband: Salzburg     Gotisch     Streicheisenlinien        
Zeitgleicher spätgotischer Einband: Rosa gefärbtes Leder über Holz mit Streicheisenlinien. VD und HD gleich: Einfache Streicheisenlinien bilden ein Rahmenband, im Mittelfeld bilden dreifache Streicheisenlinien ein Andreaskreuz. Je 4 Eckbeschläge und 1 Mittelbeschlag. Auf dem VD Titel Bertrucius mit Tinte geschrieben, im unteren Drittel ist die Zahl 407 mit Tinte aufs Leder geschrieben. VD mit 2 verzierten (Rosette) Schließenbeschlägen, HD mit 2 Schließen, davon eine 1922 erneuert. R mit 4 Doppelbünden, mit gelbgrauer Ölfarbe überstrichen, alte Signatur der erzbischöflichen Hofbibliothek B2.13.B.A.S. (?). Gelber Schnitt.


Vorbesitzer: Bernhard von Rohr, Erzbischof von Salzburg
Vorbesitzer der Handschrift war der Salzburger Erzbischof Bernhard von Rohr (1466-1481), der zu den prominentesten Auftraggebern des Salzburger Buchkünstlers Ulrich Schreier zählte. Der Codex stammt also aus der Handbibliothek der Erzbischöfe, die Teil der erzbischöflichen Hofbibliothek war (vgl. alte Signatur am Rücken).
Beatrix Koll

---------------   Addenda/Corrigenda bitte melden!    ---------------

"Thorndike-Kibre"
alle Initien
(VDS) Alte Signaturen III 2.D, 168(2), D. 24., V.2.B.21(2).
(1ra-7vb) unbeschrieben.
(8ra-9va) Register zum folgenden Werk.
(9vb) unbeschrieben.
(10ra-373vb) Nicolaus Bertrucius Collectorium artis medicinae (Druck: Lyon 1509; Thorndike-Kibre 1306,7).
   1
10ra Quoniam ut ait medicorum princeps in de sanitatis ingenio libro septimo... ... — ... auxilio dei misericordis cuius nomen sit benedictum saecula saeculorum. Amen.
(375ra-384ra) Nicolaus Bertrucius Antidotarium.
   1
375ra Ad intellectum tabulae subscriptae sciendum quod breviter ponuntur in ea tituli... ... — ... fiet operantibus omnibus copia quam plurima medicandi etc. Sch.: Explicit collectorium Bertrucii in parte practica medicine.
(384ra-385va) Medizinische Texte (anonym): Practica a capite ad calcem (Parallelüberlieferung: Salzburg/St. Peter, b XII 38).
   1
384ra Tit.: Sequitur practica brevissima et succincta persimplicissima a capite usque ad pedes.
Nigella est ex medicinis valde aperientibus opilationes quae... ... — ... Absintheum. Praeservat pannos a tineis.
(385vb) Medizinische Texte (anonym): De pestilentia.
   1
385vb Tit.: De pestilencia.
Quando apostema iam apparet manifeste, quidam ut anglici... ... — ... Item radix Peucedani pulverisata.
(386ra-404va) Medizinische Texte (anonym): De simplicibus medicinis. Alphabetische Reihung (Argentum, Ambra, Aloe ... - Zucharum).
   1
386ra Tit.: Incipit liber de simplicibus.
Argentum frigidum est et tremori cordis perficit. Argentum vivum calidum ... — ... transmutatur in illis.
(404va-407vb) Medizinische Texte (anonym): De natura victus. Humoralpathologische Abhandlung über Getreidesorten, Früchte, Fleisch, Fisch, Eier, Käse, Wein, Wässer.
   1
404va Tit.: De frumento.
Triticum temperamento vicinum existit licet caliditati et humiditati ... — ... incipientibus pati lepram perutilis comprobatur.
(407vb-411va) Nicolaus Salernitanus Antidotarium, exc.
   1
407vb Tit.: Breviter nunc dicam vires compositarum quibus utuntur pocius medici et apotecarii nostri temporis eorum scilicet que in antidotario Nicolai sunt collecte. Et dicam primo de sirupis, 2° de electuariis ...
Sirupus rosaceus frigidum (! recte: frigidus) in primo sic in secundo infrigidat et aromatice ... — ... ad aegritudines nervorum.
(411va-417rb) Guilelmus de Saliceto Summa conservationis et curationis, lib. II, c. 35-37 (De urinis) (Thorndike-Kibre 1607, 10; zur Kollationierung verwendet: Hain 14145).
   1
411va Tit.: Sequitur capitulum de iudiciis urine in communi.
Urina cum sit generalis superfluitas digestionis primae ... — ... calefacit et addit in colorem.
(417rb) Medizinische Texte (anonym): Versus de urina.
   1
417rb Tit.: Nota hos versus de urina.
Praecones mortis fuscus lividus tibi fiant ... — ... viridis niger urunt.
(417rb-426vb) Guilelmus de Saliceto Summa conservationis et curationis, lib. II, c. 36 -37 (De significationibus egestionum, De significationibus contractus ex pulsu (Zur Kollationierung verwendet: Hain 14145).
   1
417rb Tit.: Sequitur capitulum de significacionibus egestionis.
Sicut est generalis superfluitas digestionis secundae et significat super aegritudines ... — ... est res timoris et sollicitudinis.
(426vb-428rb) Medizinische Texte (anonym): De flebotomia (Thorndike-Kibre 564, 4).
   1
426vb Tit.: De fleubotomia.
Flebotomia est universalis evacuatio multitudinem humorum ... — ... et tumores corporis. Sch.: Explicit recollectum flebotomie secundum doctores in monte Pessulano et Bononie etc.
(428rb) Medizinische Texte (anonym): Rezepte, lat.-dt.
   1
428rb Tit.: Pro bona digestione.
Recipe cubebas ... welisch khuom, kurtzen khuom ...
Ad laxandum. Contra arenam.
(428va-441rb) Michael SavonarolaDe febribus (Zur Kollationierung verwendet: Hain 14489. Enthält fol. 6va-10vb des Druckes).
   1
428va Tit.: Quidem (!) tractatus Michaelis de Savonarola in dietando febricitantes et que digestiva (?) et evacuativa.
Qualiter (! recte: Qualitatem) autem diaetae quae non est nutribilitas ... — ... ipsorum solutivorum etc. Sequitur c. sextum de effimeris. Sch.: Explicit tractatus perutilis Michaelis de Savonarola etc.
(441va-444rb) Medizinische Texte (anonym): Tractatus de pestilentia.
   1
441va Tit.: Tractatus de pestilencia.
Quantum ad regimen universale aegri isti locentur in aere ... — ... unde haec ad laudem domini nostri Iesu Christi sufficiant. Amen.
(444rb-445vb) Iohannes de Sancta SophiaConsilium ad pestilentiam, exc. (Im Text zitierte Autoritäten: Galenus, Haly, Avicenna, Wilhelm de Piacenza).
   1
444rb Tit.: Sequuntur aliqua excerpta secundumm magistrum Iohannem de sancta Sophia de pestilencia.
Sirupus. Recipe aquam buglossae ... — ... sunt ergo temperatae caliditatis.
(446r) Iohannes MesueDe benedictis medicinis, exc. (Zur Kollationierung verwendet: Hain 11110). Reubarbus, Cassiafistula, Aloe, Mirabolani. Fol. 33ra-34vb des Druckes, Kapitelumstellungen und Textkürzungen.
   1
446r Tit.: Hec Mesue.
Reubarbus calidus et sic in secundo, solutione educit coleram ... — ... boream supervenientem.
(446v-450v) Medizinische Texte (anonym): Tabelle von Arzneimitteln. Eingeteilt in die Kategorien "Nomina, bases, res et naturae, aspectus, doses, usus". Folgt sehr frei dem Antidotarium des Nicolaus Salernitanus.
   1
446v Oxizacra (recte: Oxizaccare) simplex. Succus est mali generati ... — ... in frigidis causis.
(451ra-456rb) Arnaldus de Villanova Amphorismi (Thorndike-Kibre 493, 4).
   1
451ra Tit.: Sequuntur Amphorismi de ingeniis nocitivis curationis et preservativis morborum speciales partes corporis humani respicientium doctrina prima tradens canones egritudinum membrorum capitis et primo de cerebro Arnoldi de Villanova.
Aegritudines capitis vel in cerebro sunt vel ... (455va) Canones de podagra (Thorndike-Kibre 251, 14) ... — ... Caeleste sigillum pedum dolores fugat in aeternum. Sch.: Expliciunt afforismi (sic) Arnoldi de ingeniis curationis eloquentissimi omnium latinorum medicorum.
(456rb-456vb) Medizinische Texte (anonym): Amphorismi.
   1
456rb Tit.: Nota amphorismos de rebus ledentibus iuncturas.
Pedes podogaricorum aer offendit excellenter ... — ... et praecipue cum aqua cicerum.
(456vb-459va) Medizinische Texte (anonym): Practica de passione puerorum (Thorndike-Kibre 1028, 9. Auch in M II 152, 227ra).
   1
456vb Tit.: Sequitur practica de passionibus puerorum.
Passiones puerorum adhuc incurabiles (! recte: in cunabulis) ... — ... subtilem et pone in oculis.
(459vb-460ra) Medizinische Texte (anonym): De ambra.
   1
459vb Ambra secundum Avicennam (?) est manatio fontis in mari ... — ... per mercatores ad nos defertur.
(460ra-460rb) Medizinische Texte (anonym): De ligno aloes.
   1
460ra Lignum Aloes secundum Serapionem defertur ab India a terris ... — ... et confert [...] melancolicae.
(460rb) Medizinische Texte (anonym): Merkvers.
   1
460rb Tit.: Nota quod membra quodlibet signum respicit.
Summa tenet vervex, bos collum, bracchia gemelli ...
(460rb) Medizinische Texte (anonym): Nota de medicis.
   1
460rb Apollo primus fuit medicus, Escolopius (recte: Aesculapius) eius filius ... Cosmas, Damianus.
(460v) Medizinische Texte (anonym): Merkvers (Thorndike-Kibre 610, 5).
   1
460v Herbas dum florent sumat quae ...
(460v) Medizinische Texte (anonym): De interioribus.
   1
460v Nota bene secundum Galenum primo de interioribus capitulo quarto ... faciliora enim sunt.
(460v) Arnaldus de Villanova De medicis.
   1
460v Nota diligenter quod medicus debet esse in agnoscendo studiosus, in praecipiendo cautus ... — ... et patiens sit oboediens. Haec Arnoldus de Villanova.
(460v) Medizinische Texte (anonym): De sirupis.
   1
460v Tit.: Nota de sirupis cautelas et documenta.
Notandum sirupus rosaceus, violatus ... — ... et similes.
(461r-484v) unbeschrieben.