Iohannes Zerngast: Subarratorium animarum.

(Bloomfield 1225 und 6541)

(Franz Lackner - Wien, 1996) (Letzte Korrektur 12. Oktober 1998)

Vorbemerkung:

Iohannes Zerngast episcopus Vitricensis (unter dieser Namensform belegt in Herzogenburg 16), laut Eubel I 565 Passauer Suffragan einer nicht näher identifizierbaren Titulardiözese "Vitricen." (†1391 Oct. 9). Bei Eubel mit der Namensform Iohannes de Sighartskirchen OMin belegt. Dazu passend die bei Bloomfield aus Columbus, Ohio, Ohio State Univ., Ms. Latin 3 angeführte Namensform Iohannes de Vienna. Überlieferung: Bei Bloomfield angeführte Handschriften: Columbus, Ohio State Univ., Lat. 3; Herzogenburg 16 ("Iohannes Zerngast") und 19; München, Clm 8955; Schlägl, Stiftsbibliothek 102 (Vielhaber-Indra Nr. 122) ("Iohannes Zerngast"). - Außer in den bei Bloomfield genannten Handschriften der Text auch noch zum Beispiel in Graz, UB Ms 334 (unvollständig), München,Clm 8715 ("Iohannes Zerngast") und 16174 ("Iohannes Zerngast") sowie in der unten angeführten Tullner Handschrift enthalten.
Die von Bloomfield 6541 erwogene Identität mit dem Text Bloomfield 6450 in Wien, ÖNB Cod. 3895, 200rb-203rb ist wegen des - abgesehen vom Bibelthema - völlig verschiedenen Textes der Wiener Handschrift abzulehnen.

Nota bene: Die von J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit 1150-1350. 3. Band. Münster 1971, 465-467 einem "Johannes episcopus" zugeschriebene Reihe von Quadragesimalpredigten ist auf Grund des Zeugnisses der Handschrift A 67/39, 1r der Zentralbibliothek der Wiener Franziskanerprovinz in Graz (Incipit quadragesimale domini Iohannis episcopi Vitricensis de ordine minorum predicatum per eundem Prage, Bude, Wyenne, Patavie) gleichfalls dem Iohannes Zerngast zuzuschreiben. - Die von Schneyer a.O. angeführte Handschrift Klosterneuburg, Cod. 457 ist auszuscheiden.

Die nachfolgenden Initien sind nur an Hand von Tulln, Stadtarchiv (Depositum in Wien, Niederösterreichisches Landesarchiv, Ständisches Archiv) Hs. 20, 215ra-283vb erstellt, woraus einige fehlerhafte Textstellen resultieren. Korrekturen, Ergänzungen und weiterführende Hinweise erbeten an franz.lackner@oeaw.ac.at.

Prolog. Cum semel pigritando quiescerem et torpendo negligenter pigritarer cogitare coepi dies antiquos... // ...sexta de gula septima de acedia octava prothema (sic!).

Tractatus sive sermones de vitiis.

De superbia. Vos ex patre diabolo estis (Io 8,44). Carissimi sicut ille prudens diceretur agricola qui antequam semen seminaret terram caute consideraret si bona an mala foret ne si spinosa esset... -- Noveritis carissimi quod ego illud thema sumere volui quia per praesentem doctrinam intendo nuptias celebrare et desponsare filios diaboli filiis et filiabus huius saeculi... // ...Is 60: Ponam te in superbiam saeculorum. Ad quam nos perducat qui in trinitate vivit et regnat. Amen. Explicit materia prima de superbia. Nunc dicamus de materia secunda videlicet de vana gloria.

De vana gloria. Vos ex patre diabolo estis (Io 8,44). Carissimi sicut in antecedentibus audistis de superbia sponsa diaboli et eius periculis consequenter sic audire hic debetis de filiabus eius et de periculis earundem... -- Progenita filia diaboli cum sponsa diaboli superbia dicitur vana gloria... // ...2 ad Cor. primo: Haec est gloria nostra testimonium conscientiae vestrae. Ad quam nos reducat Christus filius Dei etc.
De invidia. Vos ex patre diabolo estis (Io 8,44). Ergo carissimi sicut hesterna die audivistis de primogenitis (!) diaboli cum suis nocumentis sic hodie audietis de secunda genita videlicet de invidia et eius periculis... -- Filia diaboli secunda genita prout enumerat beatus Gregorius ubi supra est invidia... // ...ut ad veram caritatem pervenire valeamus. Quo nos perducat qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
De iracundia. Vos ex patre diabolo estis (Io 8,44). Carissimi sicut die hesterna audistis de pessima filia diaboli videlicet invidia hic hodie audire debetis de tertia scilicet iracundia... -- Sicut heri audivistis de secunda filia diaboli videlicet de invidia hodie audietis de tertia genita videlicet iracundia... // ...quae omnem sensum exsuperat per Iesum Christum dominum nostrum qui cum patre et Spiritu sancto vivit etc. Amen.
De avaritia. Vos ex patre diabolo estis (Io 8,44). Carissimi pueri sicut hesterna die in praedicatione audivistis quanto bono peccata hominem privant hodie scire debetis quod diabolus toto conamine ad hoc laborat... -- Carissimi sicut heri audivistis ut vobis dixit (!) de iracundia et qualiter eam desponsat tabulariis et tabernariis... // ...defendat nos Deus a mala et ad bonam perducat.
De luxuria. Vos ex patre diabolo estis (Io 8,44). Carissimi pueri sicut prius audivistis de peccato avaritiae sic modo audire debetis de peccato luxuriae et de eius nocumentis... -- Sicut nunc audistis de peccato avaritiae quomodo illam diabolus pater eius desponsavit... // ...non dicitur luxuriasset potius matrimonii iustitia. Rogemus ergo dominum.
De gula. Vos ex patre diabolo estis (Io 8,44). Pueri dilectissimi hesterna die percepistis quod vita peccatorum est diabolica vita. Hodie audietis eiusdem vitae pericula... -- Sicut dilectissimi heri audivistis de quinta sobole videlicet de luxuria sic hodie de sexta audietis scilicet de gula... // ...ut ibi serviret Deo quod et fecit et ibidem vitam finivit. Haec sufficiant de gula.
De acedia. Vos ex patre diabolo estis (Io 8,44). Carissimi pueri sicut heri percepistis quantum periculum est homini qui a diabolo tenetur captivus et excaecatus et vinculatus... -- Sicut fratres carissimi hesterna die audivistis de sexta sobole huius pessimae matris et patris videlicet de gula... // ...derelinquetur sola in hora tantae necessitatis atque daemonibus tradetur crucianda in aeternum. Haec ille.
Tractatus de virtutibus.

De humilitate. Vos filii lucis estis (I Thess 5,5). Carissimi pueri postquam Deo donante sufficienter de vitiis tractavimus nunc vero de virtutibus quantum Dei donavit clementia tractare incipiamus... -- Carissimi pueri prius audivistis terribilia qualiter homines per vitia sponsae diaboli efficiuntur filii eius nunc vero audietis dulcia quomodo per virtutes scilicet sponsas Christi efficiuntur filii Dei... // ...cum finis vitae advenerit cum sanctis et electis Dei in caelesti patria exaltemur.

De iustitia. Vos filii lucis estis (I Thess 5,5). Carissimi pueri dixi vobis quomodo praedicator tamquam medicus spiritualis post inspectionem vulnerum peccatorum adhibere debet remedium virtutum... -- Dilecti pueri sicut audivistis heri quod sicut diabolus primo desponsavit sibi superbiam... // ...qui auri pondus proiectum in quantum potuit occultavit. Quod ut nos facere possumus praestare dignetur dominus noster Iesus Christus.
De caritate. Vos filii lucis estis (I Thess 5,5). Pueri carissmi sicut hesterna audistis die quomodo ipsi sacerdotes sint medici spirituales et quomodo eis oboedire sit saluberrimum. Hodie scire debetis quod sicut sapiens medicus dicitur... -- Sicut heri audivistis de primogenita filia Dei videlicet de iustitia... // ...sed in transitoriis contemplatur aeterna. Ad quae nos perducat qui in trinitate vivit et regnat etc.
De castitate. Vos filii lucis estis (I Thess 5,5). Carissimi pueri heri audivistis quod quilibet homo habet duo pretiosa et per oppositum duo vilia que praedicator prudens debet sapere... -- Carissimi sicut heri audivistis quod diabolus ex sua sponsa superbia secundam filiam genitam videlicet invidiam... // ...ecce quantum valuit gentilis virtus castitatis quidquam (!) reducat nos qui cum patre et Spiritu.
De patientia. Vos filii lucis estis (I Thess 5,5). Pueri dilectissimi hesterna die audistis quomodo praedicator tamquam medicus spiritualis se ad populum debilem in peccatis habere debeat... -- Sicut hesterna die audivistis de sponsa Christi humilitate et eius prole castitate contra luxuriam... // ...in regno caelesti suscipit coronam quae non deficit. Ad quam nos perducat etc.
De prudentia. Vos filii lucis sitis (I Thess 5,5). Carissimi pueri hesterna die in praedicatione audistis quod ideo virtutes homo studere debet... -- Heri audistis carissimi de quinta filia videlicet patientia quam Christus desponsat iracundiam (!)... // ...cum Elia ducet te in caelum tertio Regum. Quod nobis praestare dignetur Iesus.
De largitate. Vos filii lucis sitis (I Thess 5,5). Carissimi pueri hesterna die audivistis in praedicatione sermonis quod virtutes addiscendae sunt propter triplicem dignitatem... -- Pueri dilecti sicut heri audivistis quemadmodum Christus tradidit sponsam filiam suam prudentiam... // ...ab uno venatore interiit de quo maior confidentia fuit.
De temperantia. Vos filii lucis estis (I Thess 5,5). Pueri carissimi heri audivistis quod bonum est studere virtutes ex eo quod virtuosorum hominum gaudium differt a gaudio mundanorum in quattuor... -- Heri audivistis de sexta virtute scilicet de largitate curans (!) avaritiam... // ...omnes morimur et quasi aqua dilabimur. Rogemus igitur dominum.
De praemiis inferni. Et cum aperuisset sigillum... (Apc 6,7). Pueri dilecti sicut his diebus audivistis de sponsis diaboli et quibus hominibus diabolus eas desponsavit et e contra de sponsis Christi et quomodo nobis tradiderit... -- Carissimi loquendo de praemio infernali scire debetis quod hoc verbum propositum per Glossam sic exponitur... // ...qui sibi filias diaboli in hac vita desponsaverunt. Rogemus Deum.
De beatitudine. Beati qui habitant (Ps 83,5). Carissimi locuturi de beatitudine caelestis patriae aliqualis timor invasit propter insufficientiam tam scientiae quam meritorum quia sicut scire non possumus... -- Carissimi sicut heri percepistis de hereditate diaboli quam aeternaliter dare consuevit suis amicis sic hodie audire debetis... // ...et quantum fas est eam tuo divino lumini immergat. Qui cum Deo patre etc.