|
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36904 |
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 201 (rot) / 144 (schwarz)
ZUSAMMENGESETZTE HANDSCHRIFT: COMMENTARIUS IN DITTOCHAEUM. IACOBUS DE LAUSANNA. INNOCENTIUS III. COMMENTARIUS IN PHYSIOLOGUM. ETC.
Olim: S 3 Papier 286 Bl. 210×143 um 1400
Handschrift aus 6 Teilen zusammengesetzt: 1 (1-31) um 1400; 2 (32-91) um 1400/1402; 3 (92-132) 8. Jahrzehnt 14. Jh.; 4 (133-204) um 1377; 5 (205-273) um 1400; 6 (274-286) 3. Jahrzehnt 15. Jh.
Wasserzeichen: Metadaten zu Teil 1, Teil 2, Teil 3, Teil 4, Teil 5, Teil 6 | Vorschau Bilder zu Teil 1, Teil 2, Teil 3, Teil 4, Teil 5, Teil 6 | Einzelbilder: fol. 16, 17, 32, 47, 95, 108, 137, 149, 159, 181, 183, 195, 198, 208, 209, 217, 223, 229, 230, 237, 254, 265, 266, 277, 278, 285.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 8)
Moderne Bleistiftfoliierung. Fehlerhafte Zählung des 15. Jahrhunderts nach der Neubindung jeweils auf der Versoseite von 1-133: Zwei Blätter als 47 gezählt, durch den Blattverlust nach Bl. 132 wieder ausgeglichen. Falzstreifen aus einer liturgischen [?], neumierten, längs zerschnittenen Handschrift des 12. Jahrhunderts.
| Teil 1 | 1-31 Papier um 1400 |
| Lagen: 2.VI24 + (II+1)31. Einzelblätter: 25, 26 und 31. | |
| Zeitgleiche Kustode nur nach der ersten Lage. Bl. 12 und 28 liegen lose bei. Dieser Teil gehört ursprünglich zu Teil 5 der Handschrift. Beide Teile haben ein eigenes Foliierungssystem, das aus einem Buchstaben des Alphabets und einer römischen Zahl besteht. Jeder Buchstabe wird meist bis 12 gezählt. Die Lagen dieser beiden Teile wurden bei der Neubindung stark umgestellt, auch ist vom Verlust einiger Lagen der ursprünglichen Handschrift auszugehen, da die Zählung erst mit h VIII beginnt (s. u. unter Teil 5). Bl. 31vb und 226vb gegenseitige Verweise von Erembert Stiefvater (vgl. Cod. 962a; dort Verweis auf weitere Hss. mit Eintragungen Erembert Stiefvaters) | |
| Schrift: | |
| (Bl. 1ra-31vb.) Schriftraum: 165-175 × 105-110 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 33-40 | |
| Schriftart: Notula Schriftraum mit Tintenlinien eingerahmt. Bl. 18ra-20vb von anderer Hand. Bl. 31rb Zusatz von anderer Hand. | |
| Ausstattung: Illuminiert Rubriziert Fleuronnéeinitiale(n) | |
| Bl. 1ra Initiale mit Aussparungen und grobem Fleuronnée. | |
| Teil 2 | 32-91 Papier um 1400/1402 |
| Lagen: 5.VI91. | |
| Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber | |
| Schrift 1 | (Bl. 32r-87v.) Schriftraum: 155 × 93 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 39-43 |
| Schriftart: Notula Schriftraum mit Tintenlinien eingetragen. Bl. 41v-42r, 59r ausführliche Marginalie. | |
| Schrift 2 | (Bl. 89r-91r.) Schriftraum: 160 × 95 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 33-35 |
| Schriftart: Notula Bl. 91r-v Zusatz von anderer Hand, ohne Schriftraumbegrenzung. | |
| Ausstattung: Rubriziert | |
| Teil 3 | 92-132 Papier 8. Jahrzehnt 14. Jh. |
| Lagen: 3.VI127 + (IV-3)132. Gegenblätter fehlen zu: 128-130. | |
| Kustoden von 1-4 auf dem ersten und letzten Blatt jeder Lage. Nach Bl. 132 fehlt mindestens ein Blatt mit Textverlust (nach der Zählung des 15. Jh. ein Blatt). | |
| Schrift: | |
| (Bl. 92ra-132vb.) Schriftraum: 175-185 × 120 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 33-36 | |
| Schriftart: Notula | |
| Ausstattung: Rubriziert | |
| Teil 4 | 133-204 Papier um 1377 |
| Lagen: 6.VI204. | |
| Schrift: 3 verschiedene Schriften/Schreiber | |
| Schrift 1 | (Bl. 133ra-144vb.) Schriftraum: 190 × 120 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 27-35 |
| Schriftart: Notula | |
| Schrift 2 | (Bl. 145ra-201vb.) Schriftraum: 175 × 110 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 38-41 |
| Schriftart: Notula | |
| Schrift 3 | (Bl. 202ra-204vb) Schriftraum: 175 × 110 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 36-38 |
| Schriftart: Notula | |
| Ausstattung: Rubriziert | |
| Teil 5 | 205-273 Papier um 1400 |
| Lagen: VI216 + 15231 + VI243 + (VI-3)252 + II256 + 5261 + VI273. Gegenblätter fehlen zu: 245-247. | |
| Dieser Teil gehört zum ersten Teil der Handschrift. Zur Zählung dieser Teile s. die Beschreibung zu Teil 1. Aufgrund dieser historischen Zählung kann die ursprüngliche Reihenfolge unter Verweis auf die gegenwärtige Zählung folgendermaßen rekonstruiert werden: 1) Bl. 217-226 (=h VIII-i VI). 2) Bl. 1-31 (=k III-m IX). 3) Bl. 227-243 (=m X-o II). 4) Bl. 253-273 (o VII-q III). 5) Bl. 205-216 (=q IIII-r III). 6) Bl. 244-252 (r IIII-r XIII [!]). Wo die historische Zählung nicht fortlaufend vorhanden ist, also zwischen den Abschnitten 1 und 2 bzw. 3 und 4, ist von weiterem Verlust einiger Blätter auszugehen. Von Bl. 211 wurde die äußere Spalte herausgeschnitten. Bl. 31vb und 226vb gegenseitige Verweise von Erembert Stiefvater (vgl. Cod. 962a; dort Verweis auf weitere Hss. mit Eintragungen Erembert Stiefvaters). | |
| Schrift: 3 verschiedene Schriften/Schreiber | |
| Schrift 1 | (Bl. 205ra-214va, 227ra-243vb, 253ra-273vb.) Schriftraum: 165-175 × 105-110 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 33-40 |
| Schriftart: Notula Schriftraum mit Tintenlinien eingerahmt. Bl. 18ra-20vb von anderer Hand. Bl. 31rb Zusatz von anderer Hand. | |
| Schrift 2 | (Bl. 214va-226vb.) Schriftraum: 165-175 × 108 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 44 |
| Schriftart: Notula | |
| Schrift 3 | (Bl. 243vb-252vb.) Schriftraum: 165-170 × 108 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 38-54 |
| Schriftart: Notula Bl. 252vb Zusatz von anderer Hand 1. Hälfte 15. Jh. | |
| Ausstattung: Rubriziert | |
| Teil 6 | 274-286 Papier 3. Jahrzehnt 15. Jh. |
| Lagen: (VI-1+I)286,HDS. Gegenblatt fehlt zu: 275. Doppelblatt 285/286 zwischen 284 und HDS eingefügt. Bei Zählung übersprungen: 279. | |
| Das letzte Doppelblatt wurde auf die Ansätze der herausgeschnittenen Blätter aufgeklebt. Bl. 283 und 284 ist die obere Ecke herausgerissen. | |
| Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber | |
| Schrift 1 | (Bl. 274r-284v.) Schriftraum: 155-160 × 110-115 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 29 |
| Schriftart: Bastarda | |
| Schrift 2 | (Bl. 285ra-286vb.) Schriftraum: 160 × 110 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 42-46 |
| Schriftart: Bastarda | |
| Ausstattung: Rubriziert |
Hs. enthält 2 Fragmente
| VDS | VDS Pergament 1. Hälfte 12. Jh. |
| Nur eine Zeile einer kopfständig eingeklebten Evangelienperikope unter dem Besitzvermerk mit Wappen sichtbar. Aus derselben Hs. wie die Falzstreifen (vgl. oben). | |
| Schrift: | |
| Schriftart: Karolingische Minuskel Nur eine Zeile vorhanden. Schriftraumbreite mindestens 115. | |
| HDS | HDS Papier Mitte 15. Jh. |
| Das beschriebene Blatt ist quer eingeklebt und nur zur Hälfte freiglegt. über den unteren Teil der zwei Spalten klebt ein leeres Blatt Papier. Unter diesen beiden Blättern findet sich ein weiteres Blatt Pergament desselben Codex discissus, dem auch VDS und Falzstreifen entnommen wurden. | |
| Schrift: | |
| Schriftraum: mindestens 15 × 145 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 3 vorhanden | |
| Schriftart: Bastarda |
| Einband: 15. Jh. Gotisch Streicheisenlinien |
| Blaues Leder über Holz. Rückenschild aus Papier mit neuzeitlicher Aufschrift: Conciones [mit anderer Hand ergänzt:] et tractatus. Historiolae quaedam. |
"RB", "Schneyer, Wegweiser", "Schneyer 1973", "Mentzel-Reuters 1993", "Schneyer", "Schneyer–Hödl", "CAO", "Kaeppeli", "Bloomfield", "PL", "GW", "Eden 1972", "Heider 1850b"
alle Initien
| (VDS) | Evangelienstelle Mt 14,1, Fragment. | |
| (1ra-31rb) | Commentarius in Dittochaeum Aurelii Prudentii (RB 8837). Auf die allgemeinen Erläuterungen folgt jeweils ein mit Littera überschriebener Anhang mit Worterklärungen. In Graz, UB, Cod. 900, 307r-339r endet der Text ohne den letzten Littera-Anhang (Texte wurden nicht näher verglichen). 2 | |
| 1ra | Tit.: Prudencius. Quam dulcia faucibus meis eloquia tua super mel ori meo. Haec verba scripta sunt in psalmo et bene possunt referri ad hunc autorem in proposito, in quibus verbis duo tanguntur. Primum est doctrina huius autoris dulcoris mirabilis … | |
| 2ra | Eva columba … Iste liber prima sui divisione dividitur in duas partes. Primo enumerat vel recitat historias veteris testamenti … (4rb) Littera. Eva idest primaeva mater fuit columba idest simplex sine velle et candida idest innocens … ... — ... qui in passione vulneratus et sanguine circumque maculatus seu perfusus. Littera … signacula vel septem sigilla, quibus liber iste fuit signatus vel clausus. [von anderer Hand:] Amen idest fiat. | |
| (31rb) | Zitate aus der Bibel und Gregorius Magnus. 1 | |
| 31rb | Apok. XX [21,8]: pars illorum scilicet peccatorum in stagno ardente. Ys ultimo [66,24]: vermis eorum non morietur et ignis non extinguitur ... — ... quia est sine luce divinae contemplationis. | |
| (31va-31vb) | Tabula zu Bl. 227ra-243vb. Siehe oben unter äußere Beschreibung der Hs. | |
| (32r-72v) | Sermonesreihe 'Bartholomaeus' (Schneyer, Wegweiser 305; 526; Schneyer 1973; zur Verfasserfrage: Mentzel-Reuters 1993, 231-234). Angaben nach Schneyer 1973: Nr. 1-2. (33v) siehe unten. (34r) Nr. 3-9. (38r) Nr. 10-14. (41r) Nr. 16-17. (42r) Nr. 15. (42v) Nr. 18-22. (45r) siehe unten. (45r) Nr. 23-26. (47v) siehe unten. (48r) Nr. 28-34. (53va) Nr. 37-47. (60r) Nr. 48-56. (65r) Nr. 57-68. (71v) siehe unten. (Nr. 69?). (72r) Nr. 70. 8 | |
| 32r | Tit.: Dominica primo in adventu domini etc. Hora est iam nos de somno surgere … (Rm 13,11). In his monet nos fidelis nuntius futuri iudicis, videlicet, sanctus Paulus, qui sitit salutem humanam ... — ... et vigilare et Christum invenire, ut ab eo numquam in perpetuum separemur. Amen. | |
| 32v | Tit.: Dominica secunda in adventu domini. Tunc videbunt filium … (Lc 21,27). Per istam septimam legimus de adventu misericordiae et gratiae. Nunc autem cantamus de adventu ... — ... et distribuas pauperibus de rebus tuis. Rogemus ergo Iesum Christum. | |
| 33v | Tit.: In purificatione sancte Marie. Ecce ego mitto … (Mt 11,10). Hoc prophetae dicebant de Iohanne et dicebant etum esse plus quam propheta eo, quod eum angelus processit ... — ... non actionem aemonum patiamur et iniciciam [recte inimicitiam?] sanctorum non mereamur dignare praestet [!] nobis deus. | |
| 45v | Tit.: De orat[ione ?]. Tu autem cum oraveris… (Mt 6,6). Sanctus Iohannes evangelista [!] quae scribit sive describit nobis verba ista, qui loco Christi dat nobis consilium ... — ... ut nos custodiat a fulgure infernali et perducat nos ad gaudia aeterna, ubi omnis plenitudo gaudiorum esse videtur. | |
| 47v | Tit.: Sermo de eodem. Estote imitatores dei mei, sicut filii carissimi [?] carnales carnales [!] saepe solent patribus esse similes in specie, in loquela ... — ... rogemus ergo dominum crucifixum, ut trahat nos ad gaudia aeterna. | |
| 70v | Tit.: Dominica XXII. Cuius est haec imago … (Mt 22,20). Quando dominus ambulavit in terra, tunc saepius volebant eum capere in sermone Iudaei. Hoc demonstrat ... — ... et sic mundatus tradidit spiritum et salvatus est. Rogemus ergo dominum , ut mundet nos. | |
| 71v | Tit.: Dominica vicesima tertia. Confide, filia, fides tua … (Mt 9,22). Secundum sanctum Ambrosium in libro de sapientissima Salomone [!] legitur: Mulier quaedam fuit ... — ... pro illis tribus herbis, quas sibi deus concessit et sic sanata est in anima. Rogemus. | |
| 72r | Tit.: Dominica XXIIII. Est unus puer hic … (Io 6,9). Cum Christus semel ambulavit in solitudine, sequebatur eum turba maxima hominum. Cum vidisset sequentes se, dixit ad Philippum ... — ... ecce quartus. omnem paenitentiam hilariter portavit. Ecce quintus. Rogemus. [von anderer, zeitnaher Hand:] Et liber primus sic est finis [!]. | |
| (72v-91v) | Sermones singuli de communi sanctorum et de festis diversis. 19 | |
| 72v | Gens absque consilio et sine prudentia … (Dt 32,28). Ista verba querulosa, quae in latino praedixi vobis et potest ea bene conqueri digne unusquisque doctor ... — ... sic possumus unire, quod cum illo valeamus in regno caelorum pervenire. (auch Zwettl, Cod. 111, 56vb und München, UB, 4° Cod. ms 878, 131v) | |
| 74r | Tit.: De dedicacione sancte ecclesie. II. Domine dilexi decorem domus tuae (Ps 25,8). Decor et gloria domus consistit in tribus, in hospitis praesentia, in familia, disciplina, in ciborum nobilitate ... — ... habens pietatem peccata dimittere. Rogemus ergo dominum, ut nobis dimittat. (Inc. wie Schneyer IV 548, Nr. 299) | |
| 75r | Tit.: De dedicacione ecclesie. Terribilis est locus iste (Gn 28,17). Scilicet daemonibus propter quinque. Primo propter domini praesentiam, secundo propter angelorum frequentiam ... — ... ubi est vita aeterna, ad quam nos perducat Christus Iesus. (auch Augsburg, Staats- und Stadtbibliothek, 4° Cod. 208, 82r und Nürnberg Stadtbibliothek, Cent. VII 99, 96r) | |
| 76v | Verbum caro factum est (Io 1,14). Sciendum quod septem sunt causae principales, quare filius dei factus est homo. Prima causa est, ut superbos humiliaret ... — ... propria voluntate homines omnes poenalitates sustinuit. Rogemus ergo dominum. | |
| 77v | Postquam consummati sunt dies octo (Lc 2,22). Salvator noster, qui venit in hunc mundum non ut solveret legem, sed ut adimpleret, circumcisus ... — ... ita noster circumcidatur interius in anima. (Inc. wie Schneyer IV 484, Nr. 11 [Odo de Cheriton]) | |
| 78r | Ite et interrogate diligenter de puero … (Mt 2,8). Nota Herodes devotionem promittit et gladium acuit maliciam cordis depingens colore humili ... — ... inveniunt eum sicut isti tres reges ipsum invenerunt. Rogemus ergo dominum. | |
| 78v | Transeamus usque Bethlehem … (Lc 2,15). Carissimi, oportet, quicumque vult venire ad Christum quod habeat illa, quae habuerunt magi ... — ... ita veni ad visionem dei, quod nobis praestet … | |
| 79v | Tit.: In purificacione sancte Marie. Postquam impleti sunt dies purgationis Mariae (Lc 2,22). Hoc evangelium principaliter duo continet, scilicet beatae virginis purgationem et deum [!] a Simeone susceptionem ... — ... ecce alta conversatio, haec omnia praelatis conveniunt. Rogemus ergo dominum. | |
| 80r | Respexit humilitatem ancillae suae. In hoc verbo beata virgo humilitatem suam espectam a domino suo profitetur et propterea laus ab omnibus ... — ... unde in causa viderunt eam filiae Syon. Rogemus ergo dominum. (Inc. wie Schneyer VII 245, Nr. 248) | |
| 81r | Tit.: De resurreccione. Videte manus meas … (Lc 24,39), quasi diceret: Nolite dubitare in me, quia ego sum ille, qui natus est de virgine Maria. Ego sum ille ... — ... ut ab eo numquam in perpetuum separemur, quod nobis igitur praestet … | |
| 83r | Ascendit deus in iubilatione [vel iubilo] (Ps 46,6). Quattuor hic tanguntur, primum quando Christus ascendit, secundo, quomodo ascendit, tertio unde ascendit, quarto ad quid ascendit ... — ... quod oculus non videt nec auris audivit nec in cor etc. | |
| 83r | Inter natos mulierum non surrexit maior … (Mt 11,11). Hodie, carissimi, natalis dies Iohannis baptistae ab ecclesia catholica colitur, quod nulli sanctorum concessum est ... — ... et tribulationem ad vitam aeternam pervenit. Rogemus ergo dominum, ut nos etc. (Schneyer VIII 437, Nr. 111) | |
| 84r | Tu es Petrus et super hanc petram … (Mt 16,18). Sanctus Petrus interpretatur agnoscens, quia bene convenit ei. Quattuor enim cognovit et nobis cognoscenda ... — ... ut civitas cuius participatio eius in id ipsum. Rogemus ergo dominum, ut nos faciat … (vgl. Schneyer–Hödl J.Lu. Nr. 195) | |
| 85r | Tit.: Marie Magdalene. Ubi abundavit delictum, superabundavit et gratia (Rm 5,20). Propositum apostoli certum est nobis in Mariam Magdalenam fuisse completum, in qua scilicet Maria Magdalena ... — ... qui Mariae Magdalenae gaudium resurrectionis intimavit Iesus Christus. Rogemus. (Schneyer IV 45, Nr. 52 [Lotharius Segni]) | |
| 86r | Tit. [in margine]: De angelis. Angeli eorum semper videant … (CAO 1400). Sciendum est, quod quattuor sunt principales causae, quare angelos honorare debemus. Prima causa est ... — ... perduxit, ecce quo angeli intersint fini meo. Rogemus. | |
| 87r | Et sciendum est, quod per hoc, quod angeli nobis serviunt, ad tria monemur, scilicet nos ipsos custodire beatos angelos ... — ... nobis servire et nos diabolo oboedire. Rogemus ergo. | |
| 87r | Crucifixerunt Iesum et cum eo duo latrones … (Io 19,18). Hodie fratres carissimi et domini mei sancta ecclesia est interstitia et dolore, sicut vos videtis ... — ... in tenebras percussit, quando eum captivum et victum … [Text bricht hier bei Ende von Bl. 87v ab] | |
| 89r | Tit.: Sermo de omnibus sanctis. Mementote operum patrum vestrorum … (I Mcc 2,51). Ista verba dixit Mathias [recte: Mathatias] sanctus homo, zelator legis, ad filius suos. Per istam Mathiam [recte Mathatiam] signatur ... — ... item beati pacifici ferunt, quoniam filii dei vocabuntur. (Schneyer IV 562, Nr. 167 [Peregrinus de Oppeln]) | |
| 91r | [zeitnah nachgetragen:] Sume tibi vas unum … (Ex 16,33) Haec verba locutus est Moyses ad Aaron summum sacerdotem et pontificem veteris legis in persona ... — ... ingressus angelus ad eam, per quod innuitur, quod non in plateis. (auch ÖNB, Cod. ser. n. 38978, 58vb) | |
| (92ra-132vb) | Sermones de tempore. Das erste Incipit und weitgehend die Auswahl der Themata gleichen Schneyer I 265-269 (Aldobrandinus de Toscanella). Möglicherweise handelt es sich um eine gekürzte Fassung. - Ähhnliche Auswahl der Themata außerdem bei Admont, Cod. 157, 1ra-77ra, doch stimmen die Predigten darüber hinausgehend nur vereinzelt überein. 58 | |
| 92ra | Invokation: Principium, medium, finem rege, virgo Maria. Amen. Ecce rex tuus venit ... (Mt 21,5). Adventus salvatoris ab antiquo fuit praenuntiatus, Genesis ultimo: Non auferetur igitur sceptrum ... — ... hoc melius invenies in expositione de palmis et ideo propter brevitatem obmitto etc. | |
| 92va | Tit.: Dominica secunda in adventu. Erunt signa in sole et luna ... (Lc 21,25). Dicit evangelium, quod cum quadam vice Christus loqueretur cum discipulis de consummatione saeculi et de adventu suo ... — ... mea verba autem non transibunt, quantum compleantur etc. | |
| 93rb | Tit.: Tercia. Cum audisset Iohannes … (Mt 11,2). Dicit evangelium, quod Herodes Antipas Iohannem in carceravit pro eo, quod Philippus fratri suo Herodiadem ... — ... et deus per eandem viam venit ad nos. Rogemus. | |
| 94rb | Tit.: Quarta. Miserunt Iudaei ab Ierosolimis sacerdotes (Io 1,19). Dicit evangelium, quod Iudaei miserunt ad Iohannem opinantes ipsum esse Christum, quod tempore illo ... — ... in Bethaniam trans Iordanem. | |
| 95ra | Tit.: In nativitate domini. Exiit edictum a Caesare Augusto (Lc 2,1). Dicit evangelium, quod Octavianus imperator Romanus ex quadam supina cordis volens scire, quanta est multitudo ... — ... hanc pacem nobis tribuat Iesus Christus, filius dei. Amen. | |
| 95va | Tit.: Dominica post nativitatem. Erant Maria et Ioseph mirantes (Lc 2,33). Dicit secundum evangelium dicit [?], quod quadam vice beata virgo tulit puerum suum adhuc parvulum in Ierusalem ... — ... per gratiam possumus recipere vitam aeternam. Amen. | |
| 96va | Tit.: In circumcisione domini. Postquam consummati sunt dies octo (Lc 2,21) Festum hodiernum licet tria notari [?]: Primo vocatur octava domini, quia hodie sunt octo dies, quod Chrisuts natus est ... — ... nota concordat cum hoc nomine Maria. Rogemus. (auch Admont, Cod. 157, 11rb) | |
| 97va | Tit.: In epiphania domini. Cum natus esset Iesus in Bethlehem ... (Mt 2,1). Dicit evangelium, quod nato domino ex virgine in civitate Betlehem in nocte diei dominicae ... — ... per aliam viam reversi sunt in regionem suam. Rogemus dominum. | |
| 98vb | Tit.: Dominica prima post epiphaniam. Cum factus esset Iesus annorum duodecim (Lc 2,42) Quod cum dominus Iesus factus est annorum duodecim instante festo paschae, cuius sollemnitates fiebant in Ierusalem ... — ... scilicet simus gratiosi. Rogemus ergo dominum. | |
| 99vb | Tit.: Dominica secunda. Nuptiae factae sunt ... (Io 2,1). Dicit evangelium, quod quadam vice Iesus et quidam discipuli et mater erant simul in una villa, quae dicebatur ... — ... eius discipuli, quod possumus ad aeternam gloriam pervenire. Amen. | |
| 101ra | Tit.: Dominica tertia. Cum descendisset Iesus de monte (Mt 8,1) Dicit evangelium: Cum quadam vice dominus praedicasset in monte quodam magnae multitudini ... — ... pertulit sicut credidisti fiat tibi. Rogemus. | |
| 102ra | Tit.: Quarta. Ascendente Iesu in naviculam (Mt 8,23). Dicit evangelium, quod cum Christus sanasset leprosum in deserto et in Capharnaum centurionis puerum ... — ... contra ipsum in iudicio arma. | |
| 103ra | Tit.: Dominica quinta. Simile est regnum caelorum homini, qui seminavit bonum semen ... (Mt 13,3). Dicit evangelium, quod bonus Iesus quadam vice praedicabatur magnae multitudini inter alia, quae dixit ... — ... et perseverantes in ea paucissimi. Rogemus. | |
| 104va | Tit.: Dominica in quadragesima. Cum turba multa ac plurima conveniret (Lc 8,4). Dicit secundum evangelium, quod domino nostro discurrente ad praedicandum venit in Galilaeam ... — ... in caelo vitam aeternam possidebunt, ad quam vitam nos perducat pater et filius et spiritus sanctus. Amen. | |
| 105va | Tit.: Dominica in quinquagesima. Assumpsit Iesus duodecim discipulos suos … (Lc 18,31). Dicit secundum evangelium, quod dominus noster appropinquante termino, quo pro nobis pati voluit ... — ... in domo tua, domine superlaudare mereamur, quod nobis praestare dignetur pater et filius et spiritus sanctus. Amen. | |
| 106rb | Tit.: Dominica prima in quadragesima. Ductus est Iesus in desertum … (Mt 4,1). Ductus Iesus in desertum, ut dicit psalmus: Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam ... — ... quia si unam superavit, aliam exspectet. | |
| 107ra | Tit.: Dominica secunda. Egressus Iesus secessit … (Mt 15,21). Dicit evangelium, quod dominus quadam vice cum discipulis secessit de Iudaea, ubi contra Pharisaeos multa dixerat ... — ... a sordibus peccati et efficiamur filius [!] dei. Rogemus ergo dominum. | |
| 107va | Tit.: Dominica tertia. Erat Iesus eiciens daemonium (Lc 11,14). Dicit evangelium, quod cum dominus semel praedicaret in populo, praesentatus est ei quidam homo ... — ... ancilla beatae Marthae Marella nomine secundum Ambrosium [?]. Rogemus ergo dominum. | |
| 108ra | Tit.: Dominica quarta. Abiit Iesus trans mare … (Io 6,1). Dicit evangelium, quod postquam decollatus fuisset Iohannes baptista, audivit Herodes famam Iesu et ait ... — ... pascere pane gratiae hic et in futuro pane gloriae. Rogemus ergo dominum. | |
| 108va | Tit.: Dominica in passione. Quis ex vobis arguet me … (Io 8,46). Hodie mater ecclesia incipit agere de passione domini. Quia sicut hodie convenerunt Iudaei ... — ... sicut Christus in cruce nudus voluit mori. Rogemus ergo dominum. | |
| 109rb | Tit.: In die palmarum. Cum appropoinquaret Iesus … (Mt 21,1). Dicit evangelium, legitur autem bis in anno, scilicet in die palmarum, tunc propter historiam ... — ... numerum angelorum reparavit diminutum etc. Rogemus ergo dominum. | |
| 110ra | Tit.: In die pasche. Maria Magdalena et Maria Iacobi ... (Mc 16,1). Dicit evangelium, quod sanctae siquidem mulieres Maria Magdalena, Iacobi et Salome videntes ... — ... gavisi sunt discipuli viso domino. Rogemus. | |
| 110va | Tit.: Feria secunda. Duo ex discipulis Iesu ibant ipsa die … (Lc 24,13). Dicunt duo ex discipulis, qui erant congregati, cum undecim audientes mulieres referre se visionem angelorum ... — ... cognoverunt eum in panis fractione. Rogemus. | |
| 111va | Tit.: Feria tertia. Stetit Iesus in medio discipulorum (Lc 24,36). Ea, quae dicuntur in hoc evangelio, sunt in die paschae facta, sed festum paschae dicitur ac tribus diebus ... — ... non poteramus redimi, sequitur, et tertia die resurgere. Rogemus. | |
| 112ra | Tit.: In octava pasche. Cum esset sero die illa una sabbatorum … (Io 20,19). Quia dominus in die resurrectionis suae apparuit discipulis, dicitur dies una sabbatorum, sequitur ... — ... sed nec ita beati. Sequitur: Multa quidam [!] et alia signa … | |
| 112vb | Tit.: Dominica secunda. Ego sum pastor bonus (Io 10,14). Dicit evangelium, quod Christus in praesentia discipulorum praedicans Pharisaeis, qui detrahebant ei ... — ... et in hoc nota mirabilis bonitas Christi. Rogemus. | |
| 113ra | Tit.: Dominica tertia. Modicum et iam non videbitis me (Io 16,16). De maioribus doloribus huius mundi est et quando hii, qui se bono amore diligunt, ab invicem separantur ... — ... sed in aeternum durabit, ad quod gaudium nos perducat Iesus Christus. Amen. | |
| 113va | Tit.: Quarta. Vado ad eum, qui me misit (Io 16,5). Consuevit deus, quando aliquis grande miraculum facturus esset, solebat [!] praedicere id amicis suis ... — ... erat verus deus et verus homo. Rogemus ergo Christum. | |
| 114ra | Tit.: Dominica quinta. Amen dico vobis, si quid petieritis … (Io 16,23). Solent enim reges in die coronationis suae magna munera dare solebant [!] amicis, sicut Christus ... — ... quia a deo existi et ad deum vadis etc. Rogemus. | |
| 114va | Tit.: In ascensione domini. Recumbentibus undecim discipulis (Mc 16,14). Nota, quod beata virgo in istis XL diebus circa apostolos et alios discipulos et aliis dominabus habitabat in Ierusalem ... — ... sermonem confirmante sequentibus signis etc. Rogemus ergo dominum. | |
| 114vb | Tit.: Dominica post ascensionem. Cum venerit paraclitus … (Io 15,26). Dicit evangelium, postquam Christus cenaverat cum discipulis suis, praedixit eis mortem suam ... — ... me esse verum deum, amicum verum. Rogemus. | |
| 115rb | Tit.: De sancto spiritu sermo. Si quis diligit me, sermonem meum servabit (Io 14,23). Dicit evangelium, quod cum dominus cenasset cum discipulis suis, dixit eis in brevi recessurum ab eis ... — ... ut moriar, pro salute hominum sic facio. Rogemus. | |
| 116ra | Tit.: De sancta trinitate. Erat homo ex Pharisaeis Nicodemus nomine (Io 3,1). Hodie peragimus festum sanctae trinitatis, quae licet sit unus in substantia est, tamen trinus in personis ... — ... ut post hanc vitam habeamus aeternam, quod nobis praestare dignetur pater etc. | |
| 116vb | Tit.: Dominica prima post penthecosten. Homo quidam dives (Lc 16,19). Cum dominus quadam vice praedicasset, vidit in populo quosdam Pharisaeos, qui erant inani ... — ... de inferno redisse ad hanc vitam non credetur. Rogemus ergo dominum. | |
| 118rb | Tit.: Dominica secunda post pentecosten. Homo quidam fecit cenam magnam (Lc 14,16). Dicit evangelium, quod dominus Iesus, qui venit in hunc mundum, peccatores salvos facere, quamdiu fuit in mundo ... — ... ab hac cena eripiat nos Iesus Christus. Amen. | |
| 119ra | Tit.: Dominica tertia. Erant appropinquantes ad Iesum publicani (Lc 15,1). Si publicani et peccatores appropinquabant Christo, ut audirent eum et sanarentur ab eo, multo magis ... — ... cum ea ante deum in [!] erit, quam praestare dignetur etc. | |
| 119va | Tit.: Dominica quarta. Estote misericordes sicut et pater … (Lc 6,36). Dicit evangelium, quod dominus faciens apostolos propter eum multa mala passuros docuit eos de patientia ... — ... praedicare vita praedicationis quam lingua. Rogemus. | |
| 120rb | Tit.: Dominica quinta. Cum turbae III ierent [recte: irruerent] ad Iesum (Lc 5,1). Dicit evangelium, quod dominus noster discurrens ad praedicandum venit semel ad stagnum Genezareth ... — ... post non longe facti sunt eius discipuli. Rogemus. | |
| 121ra | Tit.: Dominica sexta. Nisi abundaverit iustitia vestra … (Mt 5,20). Dicit evangelium, quod dominus docens et informans disicpulos in persona ... — ... ad te ipsum redeas, sic dominus et fratri reconciliatus. Offers munus tuum. Rogemus. | |
| 121va | Tit.: Septima. Misereor super turbam (Mc 8,2). Dicit evangelium, quod dominus vadens cum discipulis suis secus mare Galilaeae, ubi multa miracula fecerat ... — ... quae est cibus animae, benedicit populum. Rogemus ergo dominum. | |
| 122ra | Tit.: Dominica octava. Attendite a falsis prophetis (Mt 7,15). Ad evidentiam huius evangelium [recte: evangelii] sciendum, quod duo sunt genera hominum, cum quibus ... — ... hoc est voluntas dei, sanctificatio vestra. | |
| 122va | Tit.: Dominica nona. Homo quidam erat dives, qui habebat … (Lc 16,2). Dicit evangelium, quod dominus noster, qui dixerat discipulis suis: Estote prudentes ... — ... idest in vitam aeternam, quod nobis praestetur pater et filius et spiritus sanctus. | |
| 123ra | Tit.: Dominica decima. Videns Iesus civitatem Ierusalem flevit … (Lc 19,41). Dicit evangelium, quod dominus noster appropinquante termino, quo pro nobis pati voluit ... — ... in ecclesia fieri non debent. Rogemus ergo dominum. | |
| 123va | Tit.: Dominica XI. Dixit Iesus ad quosdam, qui in se confidebant (Lc 18,9). Dicit evangelium, quod quadam vice cum Christus esset cum discipulis suis, supervenerunt quidam homines ... — ... coram deo et angelis suis. Rogemus. | |
| 124ra | Tit.: Dominica XII. Exiens Iesus de finibus Tyri (Mt 7,31). Dicit evangelium, quod quadam die Chrisuts multum reprehendisset turbas et Pharisaeos dicens, quod facerent ... — ... aures aperit ad audiendum verba dei. Rogemus. | |
| 124va | Tit.: Dominica XIII. Beati oculi, quae vident … (Lc 10,23). Dicit evangelium, quod Christus vult ostendere in hoc evangelio, quae sit vera beatitudo dicens ... — ... quia omnes sumus creati ad imaginem dei. Rogemus ergo dominum. | |
| 125rb | Tit.: Dominica XIIII. Cum iret Iesus in Ierusalem (Lc 17,11). Dicit evangelium, quod Christo semel eunte in Ierusalem, fecit multa miracula in via, ut discipuli ... — ... te salvum fecit. Glossa: idest in corpore et in anima. Rogemus. | |
| 125vb | Tit.: Dominica XV. Nemo potest duobus dominis … (Mt 6,24). Dicit evangelium, quod dominus volens inducere homines ad serviendum deo, ostendit tria in evangelio ... — ... haec omnia, scilicet vitae necessaria, adicientur, idest manifestabuntur, vobis. Rogemus. | |
| 126va | Tit.: Dominica XVI. Ibat Iesus in civitatem …(Lc 7,11). Dicit evangelium, quod cum dominus diu [?] praedicasset in Capharnaum civitate magna et virtutes multas ... — ... reduxit ad vitam corporalem, nos ad spiritualem. | |
| 127ra | Tit.: Dominica XVII. Cum intraret Iesus in domum cuiusdam principis …(Lc 14,1). Dicit evangelium, quod Chrisuts quadam vice cum multum reprehendisset Pharisaeos dicens ... — ... qui humiliatus fuerit in gloria. | |
| 127va | Tit.: Dominica XVIII. Audientes Pharisaei, quod dominus imposuisset silentium ... (Mt 22,34). Sicut hodie in mundo sunt haereses et errores, ita inter Iudaeos erant tres sectae a communi hominum vita distantes ... — ... amplius eum interrogare. Rogemus ergo dominum. (Inc. auch Admont, Cod. 157, 69ra) | |
| 128va | Tit.: Dominica XIX. Ascendens Iesus in naviculam (Mt 9,1). Dicit evangelium, quod Christus quodam tempore erat cum discipulis suis iuxta mare ... — ... coram multis hominibus et infirmi curatione. Rogemus. (auch Admont, Cod. 157, 70rb) | |
| 129ra | Tit.: Dominica XX. Simile est regnum caelorum homini regi, qui fecit nuptias … (Mt 22,2) Dicit evangelium, quod cum dominus noster longe tempore praedicasset, Iudaei nec potuissent ... — ... quia multi sunt vocati ad gloriam, pauci vero electi per fidem. | |
| 129vb | Tit.: Dominica XXI. Erat quidam regulus … (Io 4,46). Dicit evangelium, quod cum dominus aquam in vinum convertisset secundum Theophilum, ubi ille regulus ... — ... esset verus medicus corporum et animarum. | |
| 130rb | Tit.: XXII. Simile est regnum homini regi, uqi voluit rationem ponere … (Mt 18,23). Dicit evangelium, quod dominus Petro quaerenti, quotiens peccabit in me frater meus et dimittam ... — ... affligerent poenis, quousque universum redderet debitum. | |
| 130vb | Tit.: XXIII. Abeuntes Pharisaei … (Mt 22,15). Eo tempore, qou Caesar Augustus universum orbem scribi fecit, ut cens[um] capitis ab omnibus ... — ... hoc audientes, ut dicit Matthaeus: Admirati sunt de tam sapienti responsione. Rogemus etc. (Inc. auch Admont, Cod. 157, 75va) | |
| 131vb | Tit.: XXIIII. Loquente Iesu ad turbas … (Mt 9,18). Dicit evangelium, quod Christo quadam vice praedicante ecce princeps magnus inter Iudaeos venit ad Christum ... — ... ideo unus est redemptor et redemptio utriusque. Rogemus ergo dominum. | |
| 132va | Tit.: XXV dominica. Cum sublevasset oculos … (Io 6,5). Dicit evangelium, quod dominus Iesus volens discurrere ad praedicandum cum discipulis suis more solito ... — ... et videns quod hoc magna multitudo ad hoc vadit ad eum, quod … | |
| (133ra-201vb) | Iacobus de Lausanna
  : Compendium moralitatum (RB 3887; Kaeppeli 2090; Bloomfield 92). 1 | |
| 133ra | Tit. [unleserlich, von späterer Hand]: De corn[…]. Abicit mundus pauperes et honorat divites. Nota Augustinus dicit corvus est istius naturae, quod pullos suos ... — ... est nisi propter carnem, quia pennas virtutum non habent. Amen. | |
| (202ra-204vb) | Sermones. 2 | |
| 202ra | Tit.: In letania maiore [letztes Wort durchgestrichen, zeitnah ergänzt zu:] minori et bonus sermo. Quis vestrum habebit amicum etc (Lc 11,5). In hoc evangelio tria notantur: Petitio panis, instantia orationis, circa filium dilectio, amicus dicitur ... — ... ut amicos nos sibi faciat dominus noster Iesus Christus. Amen. (Schneyer I 323, Nr. 111 [Antonius de Padua]) | |
| 203rb | Tit.: In diebus rogacionum. Confitemini alterutrum … (Iac 5,16). Istud verbum legitur in ecclesia in diebus rogationum, in quibus solent homines ieiunare processiones facere, reliquias portare ... — ... per orationem caelum tibi aperitur, ut introeas ad quod nos perducat et cetera. (Schneyer VIII 796, Nr. 16) | |
| (205ra-211ra) | Notae de naturalibus. Die Beschreibungen der Tiere, Pflanzen und Gerüche werden immer mit moralischen oder heilsgeschichtlichen Auslegungen versehen. (205ra) Elephas. (205va) Leo. (206rb) Adam. (207ra) Perdix. (207rb) Camelus. (207va) Apis. (207vb) Aves silvestres. (208ra) Cygnus. (208ra) Arbores. (209ra) Odores. (210vb) Lilium. 5 | |
| 205ra | Dicunt naturales philosophi, quod quando elephas videt venatores se insequentes, tunc statim cooperit dentes suos ... — ... dominus: Ecce reliquimus omnia et secuti sumus te. | |
| 205va | Legimus in dictis naturalium philosophorum, nam sicut dicit Plinius: Leo numquam ab homine ... — ... in caelum ascendam et super astra caeli exaltabo solium meum. | |
| 206ra | Exemplum. Videmus enim, quod paterfamilias facit in vinea sua operari operarios adductos et etiam filium suum proprium ... — ... non dat temporalia bona, sed eis conservat aeterna. | |
| ... ... ... | ||
| 210vb | Lilium, quod nascitur et crescit inter spinas, pulchrum est et quanto magis lilium est remote a tactu hominum, tanto pulchrius est ... — ... postquam contaminata est, perpetuum fetet deo et angelis. | |
| (211ra-211va) | Nota de virtutibus cardinalibus. 1 | |
| 211ra | Tit.: De virtutibus cardinalibus. Virtutes cardinales sunt similes quattuor fabris. Zach 1 vero dicitur: Ostendit mihi dominus quattuor fabros et ait angelus: ... — ... ut tu effugies de te suggestiones diaboli etc. Hic invoca divinum auxilium, prout tibi placuerit. | |
| (211va-214va) | Sermo. 1 | |
| 211va | Vidit Iacob in somnis scalam stantem super terram et cacumen eius tangens caelum (Gn 28,12). Loco et titulo praenotatis. In verbis praemissis primo notatur contemplatoris virtus, quae est caritas ... — ... in somnis scalam super terram, quod ipse nobis praestare dignetur per infinita saecula saeculorum. Amen. | |
| (214va-216vb) | Notae variae. 1 | |
| 214va | Hieronymus dicit, quod diabolus in cor hominis malam cogitationem immittit, mala autem cogitatio ... — ... annorum cubiculum [!] introducatur incursurus. | |
| (217ra-226vb) | Quaedam figurata veteris testamenti in novum testamentum deducta (Bloomfield 1322; Titel aus ÖNB, Cod. 4702, 1r-15v genommen; auch Graz, UB, Ms 1505, 216r-229r). 5 | |
| 217ra | Tit. [von späterer Hand]: De accidia. Legitur in libro Iudicum, quod Samson cedebat […], quia caecus erat et vires suas omiserat, etiam quia vindicare se non posset ... — ... prae accidia et tristitia se occidunt. | |
| 217ra | Tit.: De annunciacione sancte Marie. Legitur in libro Regum, quod Helyzeus habitabat in Iericho et dixerunt ad eum viri civitatis ... — ... est filius regis, hoc est Iesus Christus filius patris. | |
| 217rb | Tit.: De avaritia. Legitur in libro Exodi, quod quando educti fuissent filii Israel de Aegypto et sicco pede transierunt ... — ... et amaritudine poenarum inferni. | |
| ... ... ... | ||
| 226vb | Legitur in libro Iudicum, quod Samson propter offensam, quod offenderat ... — ... quilibet fidelis homo, qui debet accipere faces ignitas. | |
| (227ra-243va) | Innocentius III. papa
: De miseria humanae condicionis (PL 217, 701–746C). Tabula vgl. Bl. 31va-b. 2 | |
| 227ra | Domino patri carissimo pro dei gratia Portuensi episcopo Lotharius … | |
| 227ra | Tit.: De miseria hominis. Quare de vulva matris egressus summ, ut viderem laborem et dolorem et consummentur in confusione dies mei ... — ... desiderabunt et optabunt, qui te solam vehementer oderunt. Explicit libellus de condicione humane fragilitatis. | |
| (243vb) | Notae variae. 4 | |
| 243vb | Nota quod sancti more peregrinorum debent in mundo ista septem facere: Primo de sufficienti sibi viatico providere ... — ... super cor vestrum. Psalmus: Si non proposuero Ierusalem in principio laetitiae meae. | |
| 243vb | Anima, ut dicit Hugo de sancto Victore, in illius rei quam diligit similitudinem transformatur. | |
| 243vb | Bene Christus in cruce aperuit nobis pyxidem piissimae medicinae contra omnem morbum nostrae fragilitatis. | |
| 243vb | Legitur quod crocodilius, qui oculos in aqua hebetes habet exstra aquam acute videt. Ex quo Exodo accipitur, quod aquae deliciarum hebetant oculos mentium ... — ... carnem meam ut cum meum transferre ad sapientiam. | |
| (244ra-257va) | Iohannes de Sancto Geminiano OP
: Liber de exemplis et similitudinibus rerum, Excerpta (Drucke vgl. GW; verglichen mit GW M14687). Hier werden die ersten vier und das letzte in der Handschrift wiedergegebene Kapitel angeführt. 6 | |
| 244ra | Tit.: De beatitudinibus per similitudinem ventorum. Beatitudines, quae enumerantur in sermone domini in monte Mt V possunt assimiliari ventis ... — ... item quia ipse fecit nobis pacem. Apostolus: Cum essemus inimici dei et angelorum. (Liber I, XI) | |
| 245va | Ira dei quanta sit super peccatores in fine apparebit. Nam furor solis sub nube tegitur ... — ... in operibus manuum suarum comprehensus est peccator. (Liber I, XL) | |
| 245va | Tit.: De peccato per similitudinem maris et laci. Peccator assimilabitur mari, primo quia mare est timoris ... — ... in lacum ire dei et calcatus est lacus. (Liber I, LVII) | |
| 247ra | Peccatoris cor assimilatur glebae terrae. Nam gleba terra si fuerit nimium indurata, semen non recipit et receptum in germen prorumpere non permittit ... — ... daemones in peccato. I Cor. 4: Prostrati sunt in deserto. (Liber I, LIX) | |
| ... ... ... | ||
| 257ra | Tit.: De vita hominis per similitudinem aquae fluentis. Vita hominis naturalis vel corporalis assimilatur aquae fluenti sive fluvio, quia fluvius habet continuitatem ... — ... vita a doloribus incipit, in doloribus decurrit et in doloribus finitur. (Liber I, LXXXVI) | |
| (257va-273vb) | Notabilia varia. Moralische, theologische Exzerpte, Bibelstellen etc. 2 | |
| 257va | Nota quod anima spiritualiter habet duos oculos, dextrum qui negotiatur circa aeterna et sinistrum, qui negotiatur circa temporalia ... — ... et solum unum daemonem custodientem magnam civitatem. | |
| 273va | Lucae ultimo: Tu solus peregrinus es in Ierusalem (Lucae ultimo). Ut autem videamus quare Christus fuerit peregrinus, quartum adhibitum, quem assumpsit ... — ... ideo portavit thesaurum sapientiae, per quem eis viam caelestis patriae demonstraret. | |
| (274r-284v) | Glossa in Physiologum Theobaldi (Eden 1972, 4, 81; Lit.: Heider 1850b, 533). Ohne den Text des Physiologus. 1 | |
| 274r | Tit. [von anderer Hand]: Tres habet et inde figuras. Tres leo naturas. Hic incipit Physiologus et in hoc libro sicut in quolibet libro quinque requiruntur ... — ... ipsi praeponit et tam diu speculator […]net donec moritur et sic diabolus … | |
| (285ra-286vb) | Exempla. 4 | |
| 285ra | Quidam erat dives homo et nobilis, cuius mulier erat praegnans et ipse quodam tempore ab inimicis suis occidebatur ... — ... sed iuvenis omnibus postpositis in religione vitam terminavit. | |
| 285rb | Civis quidam promiserat domino suo lupos arcere a damno, quod lupi percipientes fortiorem inter eos miserant ut canem ... — ... est credendum, sed nec parcendum. | |
| 286vb | Monachus quidam religiosus diabolica suggestione deceptus ait intra se: Iam pluribus annis panem durum comedisti ... — ... ordinem et [?] patienter sustinuit usque ad finem. | |
| 286vb | Passio cuiusdam nigri monachi secundum luxuriam veris temporis ... — ... et ideo tacere non possum. Ille qui concepit … | |
| (HDS) | Gn 34,5-7 und 22-23. Quer geschrieben. |