Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=37124 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 430 (rot) / 208 (schwarz)
ZUSAMMENGESETZTE HANDSCHRIFT MIT THEOLOGISCHEN TEXTEN
Olim: D 7    Papier   VII, 128, I* Bl.   209×150   14. bis 15. Jh.
Handschrift aus 6 Teilen zusammengesetzt: 1  (II-VII) 15. Jh.; 2  (1-84) 1407; 3  (85-98); 4  (99-108); 5  (109-128); I, I*  () 13. Jh.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 6)

Mittelalterliche Foliierung, lediglich erste Lage mit moderner Bleistiftfoliierung. Foliierungsfehler auf Blatt 128 (132). Viele Schmutz- und Benutzungsspuren zwischen den Lagenwechseln.

Teil 1II-VII   Papier   15. Jh.
Lagen: (IV-3+1)VII
Aufgrund des Alters des Papiers und der konservativen Schrift ist der früheren Datierung Vorzug zu geben (siehe in der Textbeschreibung zu In Ecclesiasten). Pergamentstreifen zur Falzverstärkung mit lat. Beschriftung (wie Fragmente). Stellenweisen Reklamanten, Kustoden durchgehend.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(II) Schriftraum: 173 × 120    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 19   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Haupthand hat mehrere Göttweiger Codices mit Inhaltsverzeichnissen ausgestattet.
Schrift 2(1r-83v, 85rv, 110r-112v) Schriftraum: Spaltenzahl: 1   
Schriftart: Bastarda cursiva
Hand dieselbe wie Haupthand in allen Teilen in Göttweig, Cod. 263.
Ausstattung: Rubriziert   
Einfache Fleuronnéen. Maniculae.
Teil 21-84   Papier   1407
Lagen: 7. VI84
Zwei zusammengeklebte Blätter lose (123 und 124).
Schrift:
(1r-83v) Schriftraum: 143 × 10    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 30   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Dieselbe Haupthand wie in allen Teilen in Göttweig, Cod. 263.
Ausstattung: Illuminiert   Fleuronnéeinitiale(n)   
Teil 385-98   Papier   
Lagen: VII98
Schrift: 3 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(85r-v) Schriftraum: 176 × 10    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 35   
Schriftart: Bastarda
Dieselbe Hand wie in Teil 2.
Schrift 2(86r-97v) Schriftraum: 176 × 101    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 44   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Hand aus dem späten 14. Jahrhundert bzw. sehr konservativer Schreiber zu Beginn des 15. Jahrhunderts.
Schrift 3(98r) Schriftraum: 176 × 98    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 24   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Dieselbe Hand wie in Teil 2.
Teil 499-108   Papier   
Lagen: V108
Schrift:
(99r-108v) Schriftraum: 185 × 12    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 40-46   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Kein Linienspiegel vorgezogen. Hand aus dem späten 14. Jahrhundert oder konservativer Schreiber aus dem beginnenden 15. Jahrhundert.
Teil 5109-128   Papier   
Lagen: VI120 + (IV-2+2)128
Schrift:
(109r-124r; 125r-127r) Schriftraum: 144 × 10    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 30   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Dieselbe Hand wie in Teil 2, aber mit Duktusschwankungen.
Ausstattung: Illuminiert   Fleuronnéeinitiale(n)   

Hs. enthält 2 Fragmente
VDS, HDS   Pergament   13. Jh.
Abklatsch der Schrift von Vorsatz- und Nachsatzblatt.
Schrift:
(VDS, HDS) Schriftraum: mind. 130 × mind. 160    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: mind. 7   
Schriftart: Textualis – Neumen
Fragmentteil teilweise querständig.
I, I*   Pergament   13. Jh.
Wie VDS und HDS.
Schrift:
(I, I*) Schriftraum: mind. 154 × mind. 160    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: mind. 9   
Schriftart: Textualis – Marginalien – Neumen

Einband: Schmucklos        
Einfacher Ledereinband über Holz. Von ehemals zehn Metallbuckeln auf Vorder- und Hinterdeckel inzwischen nur noch 6 erhalten. Eine Schließe. Auf dem Vorderdeckel Pergamenttitelschild: Albinus super Eclesiasten. Item speculum peccatoris. sancti Augustini. Et alia plura quorum numerum et ordinem quere in principio. Auf das Einbandleder darunter geschrieben: y 38. Direkt auf das Einbandleder des Rückens im ersten Bund geschrieben: Albinus super Ecclesiasten (18. Jh.), zwischen zweitem und drittem Bund Papiertitelschildchen mit der Olim-Signatur D 7, darunter Papier- und Signaturtitelschild nach dem Katalog von V. Werl (19. Jh.).


(Ir) Vermerk oder Federprobe des 15. Jh.: ... datum in Scheibs [Scheibbs/NÖ.].
Magdalena Lichtenwagner, März 2022
"PL", "RB", "CSLMA II", "PLS", "CPL", "BHM", "CPPM", "CC", "Wilmart, Auteurs spirituels", "Bloomfield ", "Hohmann", "Adam 1976", "Bloomfield", "Díaz y Díaz"
alle Initien
(VDS, HDS, I, I*) Psalterium-Fragment. Abklatsch der Schrift von Vorsatz- und Nachsatzblatt.
Teil 1
(IIr) Tabula codicis mit Seitenverweisen.
(IIIr-VIIv) leer.
Teil 2
(1r-36v) Alcuinus OSB In Ecclesiasten (PL 100, 667-720. — RB 1093; CSLMA II, ALC 50).
   1
1r Tit.: (Rot) Incipit Albinus super ecclesiasten
Dilectissimi in Christo filiis, Oniae sacerdoti, Candido presbytero, Nathanaeli diacono, Albinus perpetuae prosperitatis in Domino Deo salutem... (1v) Verba ecclesiastes filii David regis Ierusalem. Tribus nominibus vocatum fuisse Salomonem scripturae manifestissimae docet: Salomonem, id est pacificum ... — ... quid gesserit sive boni iudicii aequitatem per mansuram in aeternum. Deo gratias. (Schlussschrift, Datierung, Schreiberschpruch) Explicit liber ecclesiastes. Rogo vos omnes hunc librum legentes sive deum timentes atque deum bene colentes ut pro me scriptore huius libri orare dignemini. Valete felices feliciter in aeternum. Amen. Finitus est hic liber. Anno domini etc. quadringentesimo viio in vigilia sanctissimi praecipuique confessoris Alexii. [16.7.1407]
(37r-42v) Ps. AugustinusSpeculum peccatorum (PL 40, 983-992 = Roth G. 1991, 183-226 [gemeinsam mit einer oberdeutschen u. mittelniederdeutschen Übersetzung]. PLS 2, 1366. — Vgl. CPL 386; BHM 616; CPPM II 3076).
   1
37r Tit.: (Rot) Incipit liber qui intitulatur speculum peccatoris
Quoniam fratres carissimi, in via huius saeculi fugientes sumus dies nostri sicut umbra praetereunt ... — ... ut per haec aeternam damnationem evadas et cum domino Iesum Christo vitam aeternam possideas. Quod tibi concedat ille qui est in saecula benedictus. Amen. (Schlussschrift) Explicit liber qui dicitur speculum peccatoris.
(42v-44r) Caesarius Arelatensis Sermo 43 (CC 103, 189-194; Weber VI/2, S. 256). In der Handschrift Augustinus zugeschrieben. Parallelüberlieferung in Göttweig von derselben Hand: Cod. 263, Bl. 169rb-170rb. Weitere in Salzburg, UB, Cod. M II 91, Bl. 344va-345va.
   1
42v Tit.: (Als Marginalie am Seitenrand von zeitnaher Hand) Incipit tractatus beati Augustini de continencia
Quando castitatis bonum, fratres carissimi, secundum quod decet et expedit commendaverimus forte aliqui adolescentes ... — ... ut ad aeternam mereantur felicitatem unanimiter pervenire praestante domino nostro Iesu Christo cui est honor in perpetuum et in saecula saeculorum. Amen. (Schlussschrift) Explicit tractatus bonus sancti Augustini de continencia.
(44v-60v) Ps. AugustinusLiber florum seu florigerus liber (Teildruck: G. Morin, A travers les manuscrits de Bâle. Notices et extraits des plus anciens manuscrits latins. Basler Zeitschrift für Geschichte und Altertusmkunde 26 [1927] 211-213. — RB 8720; CPPM IIB 3002a). (60r-v) Register.
   1
44v Tit.: (Rot) Incipit florigerus beati Augustini episcopi
Da mihi, domine, scire et intelligere quid sis et quid est quod amo ... — ... [60r] sic accipietur sic invenietur sic aperietur. Te praestante qui vivis et regnas Deus per saeculorum saecula. Amen. (Schlussschrift) Explicit florigerus beati Augustini episcopi.
(61r-66v) Iohannes Homo Dei OSB Liber de vitae ordine et morum institutione (PL 184, 559-586; Ed.: Wilmart, Auteurs spirituels, 94-98 [Teiled.]. — Bloomfield 2431).
   1
61r Tit.: Incipit liber beati Bernhardi de moribus adolescentum
Hortatur quidem timidam mentis meae imperitiam quam saepe fraterna caritas ut de vitae ordine et morum institutione breviter loqui debeam ... — ... totisque viribus sibi diripiunt illud. (Schlussschrift) Amen etc ypox poxy [vgl. Bl. 113r]. Deo gracias. Explicit liber beati Bernhardi de moribus adolescentum.
(67r-80r) Henricus de Langenstein (de Hassia) Sermo de proprietate (Hohmann Nr. 54). Mit zahlreichen Marginalien. Parallelüberlieferung in Göttweig: Cod. 507, 1r-21r.
   1
67r Tit.: (zeitnaher Nachtrag) Sermo magistri Hainrici de Hassia ad religiosos
Ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te (Mt 19,27). Novistis fratres dilectissimi in domino Iesu regulariter congregati quorum sint verba haec iugiter vobis meditanda ... — ... si ab illis iuditer aut arguar imperitiae scriptor dummodo aliquis proficiat sapiens bonus ve auditor. (Rot) Deo gracias. (Schlussschrift) Explicit sermo ad canonicos regulares magistri Hainrici de Hassia.
(80r-84v) Expositio in Pater noster (Drucke: Hain 1368-1374; Ed.: Adam 1976, 182-198 [lat. Text mit dt. Übersetzung]. - RB 2249,7 [Ericus Olavi ?]; 8764,2; 8844; 9763; Bloomfield 9200).
   1
80r Tit.: (Rot) Incipit oracio dominicalis cum exposicione
Pater noster (Mt 6,9) Thomas: Amari appetit non timeri ... — ... fideliter, quo ad affectum et ideo in fine posuit dominus. (Schlussschrift) Explicit oracio dominicalis per magistros probatos exposita.
(84rv) leer.
Teil 3
(85r-98r) Petrus Blesensis Compendium in Iob (RB 6431). Parallelüberlieferung in Göttweig: Cod. 71.
   1
85r Henrico Dei gratia illustrissimo Anglorum regi duci Normanniae et Aquitaniae... servus Petrus Blesensis bachoniensis archidiaconus salutem. Gratias ago gratiae largitori quia gratanter auditis ea quae aedificant ad salutem ... — ... quae non transit. Quam vobis et nobis praestare dignetur altissimus filius Iesus Christus qui cum patre et spiritu sancto triumphat et regnat per omnia saecula saeculorum. Amen.
(98r) Exemplum contra voluptuosos.
   1
98r Tit.: (Als Marginalie) Exemplum bonum contra voluptuosos
Legitur quendam fuisse hominem silvam decoram satis habuisse ... — ... a daemonibus miserabiliter in infernum deducta etc.
(98v) leer.
Teil 4
(99r-105r) De dedicatione ecclesiae et aliis festivitatibus cum exemplis diversis.
   1
99r Tit.: De dedicatione
Dedicatio ecclesiae inter alias festivitates solemniter celebratur et quoniam duplex est ecclesia ... — ... a Calixto papa instituta sunt fiunt autem.
(105v) leer.
(106r-108v) Sermo de BMV cum exemplis.
   1
106r Tit.: Sermo de beata virgine
Ave praeclara. Salutatio facta per hoc verbum. Ave nulli sanctorum tam propriae convenit sicut beatae virgini Mariae. Ave et si retorsum sillabitetur dicitur Eva ... — ... haec dictio sapientie a nullo (?) rogeretur etc.
Teil 5
(109r-113r) Martinus Bracarensis Formula vitae honestae (PL 72, 21-28; Ed.: C. W. Barlow, Martini episcopi Bracarensis opera omnia. New Haven 1950, 236-250 – CPL 1080; Díaz y Díaz 27; Bloomfield 4457). Mit zahlreichen Marginalien und Versen. Parallelüberlieferung in Göttweig: Cod. 429, 44r-48v sowie Cod. 509, 23v-30v.
   1
109r Gloriosissimo ac tranquilissimo et insigni catholicae fidei pietate Mironi regi Martinus episcopus. Non ignoro, clementissime rex, flagrantissimam animi tui sitim... (Rot: De prudentia) Quattuor virtutum species multorum quam sapientium sententiis definitae sunt ... — ... aut ruentem comptis ipse devitet infamam aut deficientem contemnat ignaviam etc. (Schlussschrift) Explicit formula honeste vite quam scripsit sanctus Martinus Dumiensis monasterii episcopus qui ab oriente Galliam venit svevos ab Arriana in pietate convertit ad Mironem regem de quatuor virtutibus prescriptis utque prudencia, magnanimitate, continencia et de iusticia etc. ypox [vgl. Bl. 66v] Deo gratias.
(113r) Historia fabulosa de cane qui fuerat diabolus.
   1
113r Legitur fabulose fuisse quendam virum potentem qui habebat canem et quidam fur semper quaerebat commoditate furandi ... — ... per talem conscientiam bonam omnino annullatur praestante Christo qui regnat etc.
(113v-120v) Quaestiones de sacramentis.
   1
113v Tit.: (Rot) Questiones super vii sacramenta ecclesie
Quaeritur utrum corpus Christi in ara positum sit consecrari et videtur quod non quia impossibile est unum corpus esse in diversis locis vel pluribus ... — ... dicendum quod sit in conmemorationem trium alaparum quae dabantur nostro salvatori a iudeis malignis etc. (Schlussschrift) Expliciunt questiones bone septem sacramentorum ecclesie.
(120v) Exemplum de quodam eremita.
   1
120v Tit.: Exemplum de quodam heremita et de catto eius
Contra hos qui opere bono deposito se exercent in criminibus consuetis legitur exemplariter de quodam eremita qui solus morabatur in cella. Nemo secum degens praeter cattum quem tali more instruxerat ut semper ad cenam ei lumen teneret per pedes sine taedio ... — ... et calamitatibus sempiternis deturbabit a quo nos custodiat Iesus Christus qui in caelis sine fine vivit et regnat. Amen.
(121r) Fabulae duae.
   2
121r Tit.: Fabula
Venit quidam in nundinis pannum comparare ... — ... et sic vestem perdidit fraudulenter.
121r Tit.: Fabula
Perdam quidam rusticus ad forum vendendi causa deducens ... — ... fraudatus domum ambulans cum maerore.
(121v-124r) Sermo in cena domini.
   2
121v Tit.: Sermo ad clerum in cena Domini de corpore Christi. Incipit pro thema eiusdem
Fili, comede mel quia bonum est. (Prv 24,13) Scribitur Proverbiorum 24 capitulo. Reverende in Christo pater nec non domini et fratres mei sinceriter praeamandi. Ante deductionem mei thematis occurit in medio verbum scriptum Ieremiae octavo capitulo ut dicitur: Sta in porta domus Domini et praedica verbum (Ier 7,2). In quibus verbis tanguntur tria
122r Tit.: Sermo eiusdem
Fili, comede mel quia bonus est (Prv 24,13). Pater reverende nec non domine mei amantissimi, verba nostra prothemate asumpta scripta reperi Proverborum capitulo nono supra in quibus excellentia nostri sacramenti ... — ... tunc erit manifestum habens omnis saporis plenitudinem ad quam nos perducat ille de loquimur cui est honor et gloria per infinita saeculorum saecula. Amen.
(124v) leer.
(125r-126v) Sermo ad clerum de tribus miraculis quae fiunt in corporis Christi possessione.
   1
125r Tit.: (Rot) Sermo ad clerum de tribus miraculis que fiunt in corporis Christi possessione
Venite comedite Proverbiorum 9 (Prv 9,5). Mirabilia opera tua etc. Hic dicendum de tribus mirabilibus quae fiunt in virtute et perfectione consecrationis ... — ... ut plena cum angelis frui mereamur visionem in futuro praestante illo de quo loquimur cui est honor et gloria in saeculorum saecula.
(126v) Casus papales et episcopales (Druck: z. B. Hain 8489 [vor den Sermones des Iohannes Herolt]).
   2
126v Tit.: Nota casus papales
Item violenti invasores ecclesiarum vel coemeteriorum et furta ibidem commitentes
126v Tit.: Casus episcopales
Item depopulatores vinearum vel agrorum
(127r) Casus excommunicationis.
   1
127r Tit.: Hiis prohibetur corpus dominicum
Primo homicidae per iurii falsi testes ... — ... Item festa sanctorum non observantes.
(127v-128v) leer.